Belediyelerde bina yıkımlarında asbest denetimi yok

Resmi Gazete’de yayımlanan 02.04.2015 tarih ve 29314 sayılı Atık Yönetimi Yönetmeliği’ne göre çevre ve insan sağlığı üzerinde olumsuz etkilere sahip asbest lifleri gibi “tehlikeli atıkların” etrafa yayılmasının engellenmesi gerektiği ve yıkılacak yapıda paratoner varsa yıkımdan önce lisanslı firmalarca söküleceği belirtilmiştir. 25 Ocak 2013 tarihli ve 28539 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik” kapsamında çalışanların asbest tozuna maruziyetlerinin en aza indirilmesi ve çalışma ortamındaki tozun etrafa yayılmasının önlenmesi amacıyla asbest içeren tehlikeli maddelerin, yıkım öncesi kontrollü bir şekilde uzaklaştırılması ve bertaraf edilmesi için “yıkım öncesi asbest içeren yapı elemanı kontrolü” yapılarak tespitler ilgili form ile raporlanmalı, raporda asbest varlığı tespiti olması halinde ise Yönetmelik hükümlerine göre çalışma yapılmalı. 13 Ekim 2021 tarihli ve 31627 sayılı Resmi Gazete’de Binaların Yıkılması Hakkında Yönetmelik gereği yapılardaki, asbest ve benzeri tehlikeli kimyasal içeren imalatlar sökülüp uzaklaştırılmadan ve 18.03.2004 tarihli ve 25406 sayılı Resmî Gazete Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’ne göre seçici yıkım yapılmadan ana yıkıma geçilemez.

Seçici yıkım, asbest ve diğer tehlikeli atıkların; kapı ve pencerelerin, lavabo, küvet gibi sıhhi tesisat gereçleri ve benzeri malzemenin, türlerine göre metal esaslı tüm malzemelerin, ahşap esaslı malzemenin, alçı esaslı malzemenin kiremit, taşıyıcı olmayan duvar (tuğla, gaz beton, beton gibi) malzemesinin, cam malzemenin, polivinilklorür/poliüretan malzemelerin, cam yünü, taş yünü, genleştirilmiş polistiren, ekstrüde polistiren, poliüretan gibi ısı yalıtım malzemeleri ile sökümü mümkün olan su yalıtımı için kullanılan malzemelerin, tüm doğal taş kaplamaların ayrılması, parsel içi yol veya diğer alanlarda asfalt, beton ve parke kaplama tabakaları altında yer alan kırılmış ve/veya elenmiş granüler malzemelerin ayrılması; bitüm ve türevi malzeme ile kaplı alanlarda bitüm ve türevi tabakaların kazınması veya ayrılması aşamalarını kapsar.

YIKIMDA ASBEST VE DİĞER TEHLİKELİ ATIKLARIN TESPİTİ VE SÖKÜMÜ

MADDE 16 – (1) Yıkıma başlanılmadan önce asbestli imalatın var olup olmadığı, varsa asbest içeren imalat için asbestin türünü, miktarını ve yerini belirlemeye yönelik envanter çalışması yapılması zorunludur. Envanter çalışması sırasında katı numune alma ve analiz işlemleri, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından katı numunede asbest tür tayini parametresinden yetkilendirilmiş bir laboratuvar tarafından yapılır. Asbest ve diğer tehlikeli maddeleri içeren imalatlar, yıkım faaliyetinden önce belirlenerek sökülür, ayrı olarak toplanır ve Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümlerine göre bertaraf edilir.

(2) Asbest söküm işlemleri, TS 13895 Asbest İçeren Malzemelerin Sökümü ve Asbest Bertaraf Yöntemleri Kılavuzuna uygun olarak yapılır.

(3) Yıkım ve söküm işlemleri sırasında, 25/1/2013 tarihli ve 28539 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmeliğe uyulur.

YÖNETMELİĞE BELEDİYELER UYMUYOR

İlçe belediyelerindeki ilgili müdürlüklerce verilen yıkım ruhsatı ve ilgili müdürlüklerce icra edilen yıkımlar öncesi; kontrollü bir şekilde uzaklaştırılması ve bertaraf edilmesi amacıyla yıkım ruhsatı düzenlenmesi başvurusu ekinde, asbest söküm uzmanları tarafından hazırlanmış ve imzalanmış “asbest envanter raporu” ve asbest varlığı tespiti halinde “asbest söküm raporu” ve tehlikeli atığın üreticiden alınıp atığın mobil atık takip sistemi (MoTAT) üzerinden bertaraf/geri kazanım tesisine taşındığını gösterir çıktı talep edilmeli. Peki şu anda durum nedir? Asbest içeren tehlikeli maddelerin, yıkım öncesi kontrollü bir şekilde uzaklaştırılması ve bertaraf edilmesi için ülkenin yüzde 90’ında herhangi bir çalışma yapılmıyor. Sökümünde çalışan işçiler ve yakınındaki insanlar ve çevredeki tüm canlılık asbeste maruz kalıyor. Sökümden elde edilen asbest içeren atıklar hâlâ belediye çöplüklerine atılıyor. Asbestli atığın uluslararası standartlarda bertarafını sağlayacak tesisler ise henüz ülkede yok. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığına CİMER’den yazdığım yazıya verilen cevap ise “Yönetmelik 01.07.2022’de çıkıyor yapabileceğimiz bir şey yok” oldu. Yıl oldu 2024 hâlâ bir şey yaptıkları yok. Yani var olan Binaların Yıkılması Hakkında Yönetmelik’e ne Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ne de ilçe belediyeleri uyuyor.

ASBESTLE ÇALIŞMALARDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ

Asbestle çalışmalarda sağlık ve güvenlik önlemleri, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB) tarafından çıkarılan ilgili kanun ve yönetmeliklerle düzenlenmiş. İşçilerin asbest söküm, yıkım, tamir, çalışmalarında asbest tozuna maruziyetlerinin önlenmesi, sağlık risklerinden korunması ve diğer özel önlemler, ÇSGB tarafından ilgili yönetmelikle belirleniyor. En az personelle çalışma yapılması esas bir iş olmasına rağmen bu sınır belirlenmiyor. İşçi sağlığı ve güvenliği açısından; sökümü yapılacak asbestli malzemenin asbestle çalışmalarda risk değerlendirmesi sonucuna göre iş planı hazırlanmalı. Asbesti açığa çıkarmadan çalışma yapmak esas. Bu mümkün olmadığı durumlarda asbest lif salınımının önlenmesi sağlanarak çalışma yapılmalı. Alınan toplu koruma önlemlerine ek olarak; işçilerin özel ekipmanlarla çalışması sağlanmalı. Hangi şartlarda maske kullanılacağı yapılacak risk değerlendirmesine göre belirlenmeli. Gereksiz yere işçinin solunumuna ek yük getirilmemeli. Kişisel koruyucu donanım (KKD) kullanımı yapılan ölçüm sonuçları ve malzeme risk değerlendirmesi sonuçlarına göre asbest söküm uzmanı tarafından kontrol altında tutulmalı.

MOBİL LABORATUVARLA SÜREKLİ ÖLÇÜMLER YAPILMALI

Asbestle çalışmalar yapılırken işveren işçilerin veya temsilcilerinin asbest kişisel maruziyet seviyelerinin kayıtlarına ve anlamları ile ilgili bilgilere erişimine izin verecek bir sistem kurmalı. İşveren, normal işletimden sapan çalışma koşullarında istisnai derecede yüksek tehlikeli madde konsantrasyonlarına maruz kalabileceklerse işçileri derhal bilgilendirmeli. Çalışma alanı en son teknolojiye göre toz geçirmez bir şekilde ortamdan ayrılmalı. Söküm sırasında mobil laboratuvarla sürekli ölçümler yapılmalı.

BAKANLIK ASBESTLE MÜCADELE İŞLERİNİ DENETLEMEKLE YÜKÜMLÜ

Eğitimi veren kurum ve asbest söküm planının teslim edildiği kurum olan Çalışma ve İŞKUR İl Müdürlüğü ÇSGB’ye bağlı. ÇSGB, sağlık kayıt sistemi kurarak, asbestli tüm çalışmalar başlamadan, devam ederken ve bittikten sonra etkin bir denetim sistemi kurmalı. ÇŞGB “mış” gibi yapılan tüm asbestle mücadele işlerini, sahte raporlamaları, sahte ölçüm sonuçlarını ve belediyeleri denetlemekle yükümlü.

8 BAKANLIK VE BELEDİYELERİN DURUMU

• Sağlık Bakanlığı: Çok ciddi bir halk sağlığı sorunu olan 1. derece kanserojen asbestte mevzuatta yerim yok diyerek müdahale etmiyor.
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı: Kentsel dönüşüm ve deprem sonrası yıkımlarda ortama asbest yayılımını sadece izliyor ve tüm sorumluluğu yıkım ruhsatı veren belediyelere bırakıyor. Ancak bunu dahi denetlemiyor. Kendi yaptığı yıkımlarda asbest ve tehlikeli maddeleri göz ardı ediyor. Ayrıca 379 köyde asbest tehlikesi ile ilgili yaklaşık 200 bin kişiyi kaderine terk etmiş durumda.
• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı: 31 Aralık 2010 yılında yasaklanan asbestli (amyant) ürünlerin üretimini denetlemiyor.
• Ticaret Bakanlığı: 31 Aralık 2010 yılında yasaklanan asbestli ürünlerin satışını denetlemiyor.
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı: Asbestli çalışmalarda ve asbestli ürün üretimi yapan iş yerlerinin İSİG denetimleri yok, olanlar da yetersiz.
• Milli Eğitim Bakanlığı: Okullarda asbest tespiti ve bertarafı ile ilgili çalışması bulunmuyor.
• İçişleri Bakanlığı: Belediyelerde asbest istismarı ve deprem (afet) sonrası asbest vb. tehlikeleri denetlemiyor.
• Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı: Gemi tamir, bakım ve sökümü yapılan tersanelerde yeterli denetim yapmıyor.
• Belediyeler: Bina yıkımlarında denetim yok. Yeterli sayıda asbest söküm uzmanı yok, bilgisiz ve eğitimsizler, bu nedenle sahte asbest raporlarına göz yumuyorlar.