Yangınlar ve patlamalar önüne geçilemez değil

Makine ve Kimya Endüstrisine (MKE) bağlı Barutsan Roket ve Patlayıcı Fabrikasında dinamit atölyesinde 10 Haziran 2023’te yaşanan patlama ve yangın nedeniyle 5 işçi hayatını kaybetmişti. Yine Makine ve Kimya Endüstrisine Kurumu (MKEK) bünyesinde yer alan kapsül fabrikasında da 18 Temmuz 2023 tarihinde benzer bir şekilde bir patlama gerçekleşmiş ve bu olayda da 4 işçi yaralanmıştı. MKE’de 1986, 1988, 1997, 2008, 2012, 2013, 2018’de de patlamalar meydana gelmişti, MKE bünyesinde yer alan fabrikalarda yaşanan olaylar yeterli önlemlerin alınmadığını gözler önüne seriyor. Patlamada ölen 5 işçiden 3’ünün henüz birkaç aydır çalışan tecrübesiz personel olduğu iddiaları basına yansımıştı. Patlama ve ölüm riskinin en yüksek olduğu üretim alanları olan nitrogliserin atölyesi ve dinamit atölyesinde çalışan işçilerin eğitimli olmaları gerekirken, bu konuda eğitimlerinin olmadığı da yine basına yansıyan bilgiler arasındaydı. MKE bünyesindeki fabrikalarda son on yılda beş patlama yaşandı, bu patlamalar sonucunda 10’dan fazla işçi yaşamını yitirdi, onlarca işçi yaralandı, iş güvenliği önlemleri alınmadı, anonim şirket yapısına geçildikten sonra iş sağlığı ve güvenliği biriminin dağıtılarak, dışarıdan bir ortak sağlık ve güvenlik biriminden (OSGB) hizmet alınması yoluna gidildi.

ENDÜSTRİYEL YANGINLAR VE PATLAMALAR ARTTI

Kimya Mühendisleri Odası (KMO) İstanbul Şubesinin yayımladığı endüstriyel yangınlar ve patlamalar raporuna göre 2023 yılında, Türkiye’de 529 endüstriyel yangın ve patlama meydana gelirken bu olayların 496’sı endüstriyel yangın, 33’ü ise endüstriyel patlama olarak sınıflandırılmış. Gerçekleşen bu endüstriyel yangın ve patlamalarda 22 işçi hayatını kaybetmiş, 152 işçi yaralanmış. 2018 yılından 2023 yılına kadar meydana gelen endüstriyel yangın ve patlamaları karşılaştıran KMO İstanbul Şubesi; özellikle son 3 yıl sürekli olarak artış olduğunu ve buna bağlı olarak iş cinayetlerinin de devam ettiğini aktarmış. Bilim ve teknolojinin gelişmesine paralel olarak endüstriyel tesislerin kullanımını arttırdığı kimyasallar ve kimyasal işlemler, bir yandan üretim süreçlerini kolaylaştırırken, diğer yandan da denetlenmeden, önlem alınmadan ve kapitalistlerin insafında maksimum kâr politikası ile uygunsuz kullanımları ile hem insan hem de çevre için büyük risk taşıyor. Türkiye’de kimyasal tesislerin kapasite raporları yasa ile gizli tutuluyor. Bu nedenle yangın olan tesislerin depolarında bulunan tehlikeli kimyasalların cinsi ve miktarı bilinmiyor. Bu bilgiler, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüklerinde mevcut olduğu halde yangının etkileri ve alınacak önlemler konusunda sağlıklı bir açıklama yapılmıyor.

ÜÇTE BİRİNİN TUTUŞTURMA KAYNAĞI BİLİNİYOR

Endüstriyel yangın ve patlamaların rapordaki sektörel dağılımına bakıldığında; daha önceki yıllarda olduğu gibi metal, tekstil, ağaç, kağıt, mobilya, kauçuk ve plastik sektörlerinde yoğunluk görülüyor. Tüm yangın ve patlamaların en az yüzde 72’si bu dört sektörde gerçekleşmiş. Kimya Mühendisleri Odasının tespit ettiği endüstriyel yangın ve patlamalardan yaklaşık olarak üçte birinin tutuşturma kaynağı tespit edilmiş. Tutuşturma kaynağı tespit edilen yangın ve patlamalarda, elektriksel kıvılcım kaynaklı olanlar ön plana çıkıyor. Elektrik tesisatlarının periyodik bakım ve kontrollerinin yapılmaması, elektrikli çalışmalarda iş güvenliği kurallarının ihlal edilmesi, elektrik kaynaklı yangınların artmasına sebep oluyor. Mekanik kıvılcım ve aşırı ısınma kaynaklı olan kazalar da diğer tutuşturma kaynağı olarak dikkat çekiyor.

ATIK VE GERİ DÖNÜŞÜM TESİSLERİNE DİKKAT

Endüstriyel yangın ve patlamalar incelendiğinde sektöründen bağımsız olarak geri dönüşüm ve atık bertaraf tesisleri, yangınların en sık görüldüğü tesis türlerinden. 2023 yılı içerisinde atıkların çeşitli amaçlarla toplandığı tesislerde 51 yangın tespit edilmiş. Bu tesislerde düzensiz istiflemenin yaygın olması, kağıt, karton, plastik vb. yanıcı maddelerin çoğunlukta olması gibi sebepler yangın ve patlamaları arttırıyor. Atık ve geri dönüşüm tesislerinde denetimler mutlaka arttırılmalı. Rapor; uygun şartlarda depolama, ayrıştırma kurallarına dikkat edilmesi, tesise getirilen tüm maddeler tanımlı olması, elektrik tehlikeleri ve yangın tesisatının işlevselliğinin göz önünde bulundurulmasına dikkat çekiyor. Endüstriyel yangın ve patlamaların tesis içerisinde gerçekleştiği bölümler incelendiğinde ise bölümü tespit edilen 213 yangın ve patlamanın 84’ünün depolama yapılan depo ve silo bölümlerinde gerçekleştiği görülüyor. Oluş şekli itibarıyla birçok yangın ve patlama elektrik tesisatındaki sorunlar, kapalı ve sınırlandırılmış alanlardaki çalışmalardaki uygunsuzluklar, malzemenin veya ekipmanın aşırı ısınması, yanıcı gaz ve sıvıların uygun şekilde depolanmaması, kaynak vb. açık alevle yapılan işlerde kurallara uyulmaması ve periyodik bakımların yapılmaması gibi önlenebilir sebeplerle meydana geliyor.

AFET PLANLARI ACİLEN GÖZDEN GEÇİRİLMELİ

Endüstriyel yangın ve patlamaların en çok gerçekleştiği il olan İstanbul’da yangın ve patlamaların ilçelere dağılımına bakıldığında, özellikle kimya sanayinin yoğun olduğu Tuzla ve sanayi sitelerinin yoğun olarak bulunduğu Arnavutköy-Başakşehir-Esenyurt üçgeninin ön plana çıktığı görülüyor. Arnavutköy, Başakşehir, Tuzla ve Esenyurt ilçelerinde çıkan yangın ve patlama olayları, İstanbul’daki toplam yangın ve patlama olaylarının yarısını oluşturuyor. Bu ilçelerde sanayi tesisleri ve diğer fabrikaların yaşam alanlarından tam anlamıyla soyutlandığı söylenemez. Bu durum, endüstriyel yangın ve patlamaları toplumsal bir sorun haline dönüştürüyor.

Maraş depremi sonrası Maraş depreminden çok Marmara depremini konuşuyoruz. Türkiye’nin endüstrisinin merkezi olan Marmara Bölgesi’nde hangi tesislerin Seveso III Yönergesi (büyük endüstriyel kazalar) kapsamına girdiğini, yönetmelik kapsamına girsin veya girmesin yaşadığımız alanlarda hangi tehditlerin olduğunu ve riskleri hâlâ bilmiyoruz. Afet planları acilen gözden geçirilmeli, planların halkla paylaşılması, afet planlarına halkın katılımını sağlayıcı yerel yönetim planları geliştirilip yeniden hazırlanmalı ve tatbikatlar yapılmalı.