Bolivya'da ne oldu?

Öncelikle şunu belirtmek gerekiyor, salı ve çarşamba günleri yaşanan olaylar ve darbe teşebbüsü konusunda hızlı bir yorum yapmak doğru olmayabilir. Çünkü Bolivya bir siyasi krizin içinden geçiyorsa da bu krizin en önemli unsurlarından biri Mevcut Başkan Luis Arce ve Eski Başkan Evo Morales arasındaki gerginlik. İki isim de aynı hareket ve sosyal tabandan gelmesine rağmen birbirleri ile ilişkileri artık düşmanlık seviyesine gelmiş bulunuyor. Bu bağlamda darbe teşebbüsü, bu ayrılığı değerlendirmek isteyen muhalif aşırı sağ ve onun kiraladığı ordu fraksiyonu mu, yoksa Genelkurmay Başkanının görevden alınmasına karşı giriştiği kişisel bir teşebbüs mü konusunda karar vermek için biraz erken gibi.

2019’da Evo Morales’in bir kez daha başkan adayı olması ve seçimlerden galip çıkması sonrasında, seçimlerde hile yapıldığına yönelik gerçekleştirilen protestoları takiben ordu iktidara el koymuş, Evo Morales ve yardımcısı canlarını Meksika’nın yolladığı jetle ancak kurtarabilmişlerdi. Yerliler, madenciler, işçiler ve toplumun geniş kesimlerinden gelen tepkiye bölgesel ve uluslararası baskı da eklenince darbeci geçiş hükümeti seçimlere gitmek zorunda kalmış, Morales’in içinden çıktığı parti ve hareket olan MAS’ın Adayı Luis Arce 2020’de yapılan seçimlerde başkan seçilmişti.

2020’den bugüne, 2019’daki başkanlık seçimlerini kazanan Evo Morales ile, 2020’de başkan seçilen Luis Arce arasındaki ilişkiler kademe kademe gerilerek bugün için düşmanlık seviyesine ulaşmış bulunuyordu. Morales, zaten MAS içerisinde de tekrar başkan olmaması yönünde cılız bir muhalefet ile karşılaşmaktaydı, ancak 2019’daki darbe Morales’i oyunun dışına çıkartana kadar 'Evismo'nun yerli ve işçi örgütleri üzerinde önemli bir gücü olduğunu belirtmek gerekiyor. Zaten ülkenin belirli bölgelerinde yoğunlaşan sermaye grupları ve orta sınıflar aşırı sağ ve darbeci kliğin etkisinde olduğu için de MAS içerisinde bir bölünmenin ne gibi bir sonuç doğuracağı 2019 darbesinde tam olarak görülmüştü.

Asıl problem, 2020’de Arce’nin başkan seçilip Evo’nun ülkeye dönmesi ile başladı. Evo, her ne olursa olsun meşru ve demokratik bir seçim ile seçilmiş ancak ordunun darbesi ile görevden alınmış bir başkan, Luis Arce ise darbeci geçiş hükümetinin baskılarına rağmen yine demokratik yollarla seçilmiş bir başkan durumundaydı. Aynı parti, taban ve hareketin içinden gelen iki figür arasında kısa sürede ilişkiler soğudu ve ‘Evismo’, Arce Hükümetine karşı yoğun eleştirilere başladı. 2019 darbesi sonrasında gerçek faillerin yargılanmamış olması, ordu içinde yeniden bir yapılanmaya gidilmemesi bu eleştirilerin bir kısmını oluşturuyordu. Son zamanlarda döviz piyasasında yaşanan dalgalanmalar ve buna bağlı yaşanan petrol kıtlığı Morales’in mevcut başkana yönelik eleştirilerinde vites yükseltmesine sebep olmuştu.

Tam da bu noktada, ordu içinden, Morales’e karşı, siyasetin dışında kalmasına yönelik bazı sert yorumlar yükseldi. Genelkurmay Başkanı Juan José Zuñiga, daha önce de Morales’i hedef almıştı. Ancak son açıklamalarında Morales’in seçimlere girmeye çalışmasına ordunun tarafsız kalmayacağına yönelik yorumları sonrasında Başkan Arce tarafından görevden alındı. Bunu takiben de bir grup özel birlik ile başkanlık sarayını basarak mevcut Başkan ile karşı karşıya geldiler. Görevden alınmış Genelkurmay Başkanını aşağı inerek durduran ise Başkan Luis Arce olurken, bölgesel ve uluslararası kamuoyu -bu yazı yazılana kadar ABD’den bir açıklama gelmemişti- hızlı bir biçimde tepki gösterdi. Çarşamba akşamı tutuklanan Eski General Zuñiga’nın yerine yeni atamalar gerçekleştirilirken, darbeci General aslında bu girişimin bizzat Luis Arce tarafından yaptırıldığını ve Morales’e karşı kendisini konsolide etmeye çalıştığını iddia ediyor. Ama bu ihtimal 4 sene önceki darbe sürecini düşündüğümüzde çok da mantıklı gibi görünmüyor.

İki ihtimalden biri aşırı sağ muhalefetin Morales ile Luis Arce arasındaki ayrışmayı fırsat bilerek ordunun içinde kullanabilecekleri bazı kişileri harekete geçirmiş olması. İkinci ihtimal ise General Zuñiga’nın görevden alınmasına tepki olarak ülkedeki ekonomik sorunları da bahane ederek bireysel ve plansız bir biçimde hareket etmiş olması. Şimdilik birinci ihtimalin daha ağır bastığını söylemek mümkün.