Hatay'dan İstanbul'a deprem gerçekleri (3)

6 Şubat 2023 depremleri sonrasında deprem illerinin onarımı ve imarı konusunun, bu sayfada mesele ettiğim kent hakkının önemli bir sahası olduğunu düşünüyorum. Depremden etkilenen illerden özellikle Hatay’ın da, Türkiye’deki günümüz kentleşme politikası bağlamında bir laboratuvar olduğunu görüyorum. Bu bağlamda Hatay’daki süreci yakından takip etmeyi, gündem etmeyi ve olabildiğince müdahil olmayı elzem buluyorum. 

Hatay’daki sürecin deprem riski taşıyan İstanbul gibi çok sayıdaki kent için model olma ihtimali de yüksek. Bu nedenle ara ara aynı başlıkta yazmaya devam edeceğim.

Bugün itibarıyla Hatay’da Evvel Temmuz Festivali başlamış olacak. Hatay’lı gazeteci Burcu Özkaya Günaydın’ın Festivale ilişkin yazı ve söyleşisine göre, bu yıl 23’üncüsü düzenlenecek olan Festival 5 bin yıl öncesine giden ve ekin hasadı ve bereketle bütünleşen temmuz ayını karşılama ritüeline dayanıyor (1). Miladi takvimin yedinci ayı olan temmuz, Tanrıça İnanna’nın eşi, İnanna ile birlikte bereket dağıttığına inanılan, ‘Çobanların Tanrısı’ olarak da bilinen Tammuz. Festivalin bereket sembolü olan niteliğinin deprem sonrası Hatay’ı yaşatmaya can katacağı arzu ediliyor. 

Festival 1980 cuntası döneminde, o dönemde Samandağ’da kumsalda kutlamaların yasaklanması, gözaltılar olması, Arap Alevilere yönelik sistematik asimilasyonlar nedeniyle bir araya gelen Arap Alevi devrimci gençler tarafından başlatılıyor. 

Ben de bu akşam bir panele katılmak için Evvel Temmuz Festivali’nde olacağım. Panelin konusu 6306 sayılı kentsel dönüşüm yasasına rezerv yapı alanı müdahalesi ve kent hakkı mücadelesi (2). Hemen yarın da yine festival kapsamında çok sayıdaki etkinlikten biri olan “Afet sonrası rezerv alan kıskacında barınma hakkı” başlıklı panel olacak (3). Panele Barınma Hakkı Platformu, Deprem Dayanışma Derneği, Hatay Depremzede Derneği gibi oluşumlar da katılacak. 

Bu yazı kapsamında alana dair güncel iki kamuoyu açıklamasına yer vereceğim. İlki rezerv yapı alanı düzenlemesine karşı tavrını açıkça ortaya koyan Barınma Hakkı Platformu’na ait. Halka rağmen yürütülecek plana itiraz eden Platform, 25 Haziran 2024 tarihinde yaşam alanlarına ilişkin Evrensel’de de yer bulan taleplerini şöyle dile getiriyor (4); 

• "Sözünü verdiğiniz kalıcı konutları ivedilikle ve bedelsiz istiyoruz.
• Rezerv alan içindeki az hasarlı binalarımızın ve güçlendirilmesi yapılmış orta hasarlı binalarımızın yıkılmasını kabul etmiyoruz.
• 6306 sayılı kanunla birlikte bizleri bekleyenlerin bütün şeffaflığı ile ortaya koyulmasını ve kentin yeniden inşa sürecinin halkla birlikte yürütülmesini istiyoruz.
• Hatay halkına rağmen yürütülecek bir planın parçası olmayı reddediyoruz.
• Boş arsası, müstakil evi olanların ya da daire sahiplerinin arsa payları üzerinden hak kaybı yaşamasını kabul etmiyoruz.
• Kentimizin renginin, kimliğinin, kültürünün, tarihinin, demografik yapısının bir bütün olarak korunmasını ısrarla ve inatla istiyoruz.
• Geçen bir buçuk senelik süreçte yetkililerin sözlerine güvenemeyeceğimizi defalarca deneyimledik. Bundan sonrası için sözle değil yasayla teminat istiyoruz."

Diğer açıklama da 19 Haziran 2024 tarihinde yapılan ve askıya çıkan Antakya tarihi kent merkezi ve yakın çevresini kapsayan yaklaşık 307 hektarlık alana ilişkin Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı revizyonuna dair forum ve çalıştaya ait. 

Av. Ecevit Alkan, Av. Fevzi Özlüer ve arkeolog Gamze Paşa Alkan’ın daveti ile bir araya gelen ve benim de parçası olduğum “Antakya Koruma Amaçlı İmar Planı Çalışma Grubu” temelde kentleşmeyi bir toplumsal ilişkiler bütünü olarak kavrıyor ve teknik/bürokratik bir inşa faaliyeti olarak göre anaakım bakışa karşı çıkıyor. 

Kente dair bilgi üretme sürecini, dar anlamda kuramsal ve akademik bir entelektüel tecrübe alanı olarak görmeyen Çalışma Grubu, her gün yaşayanlarla yeniden yazılan ve güncellenen bir bilgi üretme sürecini önemsiyor. Bu yaklaşım da kapitalist kentleşme pratiklerinin dayattığı kanıksanmış ezberlere karşı devrimci, dönüşümcü, transdisipliner bir bilgi üretim sürecine alan açıyor. Diğer bir deyişle sahanın gerçeklerini gören, ancak imkânsızı bugünden inşa etmeye arzu eden bir çaba taşıyor.

İlgili forum ve çalıştayın bir değerlendirmesini Vecih Cüzdan haberleştirdi. Cüzdan, çalıştayın sonuç bildirgesine de yazısında yer verdi (5). O nedenle burada detaya girmeyeceğim ancak bu yazının da başlığı olan Hatay’dan İstanbul’a uzanan deprem gerçeğine ait sonuç metninde vurgulanan şu hususa dikkat çekmek için kısa bir alıntı yapacağım; 

“…Çalışma grubumuz bu kapsamda, bu gerekçelerle anılan planlama sürecinin bir aks ve bakış açısı değişikliğinin gündeme gelmemesi halinde, burada etkisi açığa çıkan yaklaşımın tüm Türkiye’deki kent merkezlerini ve koruma yaklaşımını da belirler hale geleceğini düşünmektedir. Bu nedenle de Antakya Revizyon Koruma Amaçlı imar planlama sürecinde, belediyelerin, yerel ahalinin, yaşayanların içinde olduğu yeni, üretken, karşılıklı etkileşime açık, tarihi merkezi canlandırmayı, işlevlendirmeyi, kültürü yaşatmayı esas alacak biçimde yeniden planlanmasını önermektedir…”.  

Sadece gelirsem; her iki açıklama da halkın, meslek insanlarının, demokratik kitle örgütlerinin vd. yaklaşımını açıkça gösteriyor. Hatay’da yaşamayan ama aklı/gönlü orada olan bizlere de halkların yanında yer alıp bu sürece katkı vermek düşüyor. 

Yukarıda söz ettiğim Günaydın söyleşisinde, Festival komitesinden Cansel Aslan’a Hatay’ın mevcut koşullarında festival düzenlemenin zorluklarını soruyor. Aslan’ın yanıtı şöyle; “elbette zorlukları çok, ama zaten niyetimiz zoru başarmak”. 

Bülent Ortaçgil’in şarkısında dediği gibi evet, “bu iş çok zor”; çünkü bizler duymayınca / birinin eli herkesin cebinde / insanlar umursamayınca… 
Evet, bu iş çok zor ve fakat devrimci bir dönüşüm için zorluklara emek vermek elzem. Hem başka türlü gerçekçi olup imkânsızı nasıl inşa edebiliriz ki… 

1. https://www.gazeteduvar.com.tr/evvel-temmuz-hatayin-kulturunu-gelecege-tasimaya-bir-davet-haber-1625733#google_vignette
2. https://www.instagram.com/p/C8z5-lvsGbD/?igsh=bmZlM3N0Y2c5cm95
3. https://www.instagram.com/p/C8qvEiqotYT/?igsh=N3cxdjJhNDhwdG1u
4.https://www.evrensel.net/haber/521749/barinma-hakki-platformu-kalici-konutlari-ivedilikle-istiyoruz
5. https://bianet.org/haber/imar-plani-antakya-ozgunlugunun-yok-olmasina-neden-olacak-296866