Rezerv yapı alanı sorunsalı: Samandağ
Fotoğraf: Evrensel
6306 sayılı yasada geçen ve geçen yılın son düzenlemeleri ile hukuki zemini güçlenen rezerv yapı alanı, Türkiye’de bir kentleşme pratiği olarak uygulanıyor. Bugün söz konusu uygulamanın nasıl da kent hakkının içini boşalttığını Samandağ örneği üzerinden anlatacağım. Ve bu sorunsala karşı demokratik güçlerin ve meslek örgütlerinin Samandağ’a odaklanmasına dikkat çekmeye çalışacağım.
2012’de yürürlüğe giren 6306 sayılı “Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında” Kanunun -güncel kullanımıyla “Kentsel Dönüşüm” Yasasının- 2. Maddesinde geçen “rezerv yapı alanı” tanımı, riskli alan ve yapılarda oturanların öncelikli hedef olarak yerinde iskân edilmesi yerine, yeni yerleşim alanlarına yönlendirme hedefi taşır (1). Fevzi Özlüer’in gayet isabetli yorumuyla “rezerv yapı alanı kavramsallaştırmasının dışarıda tuttuğu tek bir kara parçası bulmak mümkün olmadığı gibi, yapılaşma biricik ve temel hedef haline gelirken, yasanın amacı olarak gösterilen sağlıklı ve güvenli yaşama çevreleri oluşturma hedefi de bu bağlamda kaybolur”.
7 Kasım 2023’te ilgili yasadaki değişiklik ile, rezerv yapı alanı olarak tarif edilen yeni yerleşim alanı ibaresi kalktı ve zaten halihazırda da uygulandığı gibi, artık her yer imar alanı oldu. Yasanın çerçevesi hakkında güncel bir değerlendirme için Nehna’daki Ceyhan Çılğın söyleşisine bakılabilir (2).
6306’nın güncel haline ek olarak, 24 Şubat 2023’te ilan edilen 126 no’lu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (3) ile de imar planını gerektiren imar kanunu ve diğer hukuki düzenlemelerin önü kesildiğinden şu an sahada Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (ÇŞİDB) serbestçe hareket ediyor (4). Burada detaya giremeyeceğim başka hukuki müdahalelerle de önümüzdeki süreçte deprem sahasında yeni bir kentleşme laboratuvarı tesis edildiği açık.
Geçen hafta Hatay/Antakya kentsel sit alanında kültürel miras ve müşterek değerlerimize yönelik hamleler hakkında söz ettiğim laboratuvar ortamı Samandağ’da şöyle işliyor;
13 Nisan 2024 tarihli Samandağ’da “bir imkânsızı hayal edelim” dediğim yazıda (5) ele aldığım üzere, Samandağ sadece depremden etkilenen bir yer değil, aynı zamanda bir sol ittifakın yerel yönetimi kazandığı, halkının haksızlıklara karşı direngen olduğu, doğal-kültürel değerleri ile güçlü bir yer. Diğer yandan deprem öncesinde de kentleşme hususunda çeşitli sorunlar yaşamış, feodal ilişkilerin de sürdüğü, çeşitli çatışmaları olan bir yerleşim.
Rezerv yapı alanı konusu Samandağ’da güçlü bir tartışma konusu. Halkın bir kısmı açıktan rezerve hayır derken, bir kısmı da bazı kentleşme sorunlarının çözüleceği veya kişisel çıkarları nedeniyle rezerve evet diyor. Hayır-evet-havet gibi karşılık bulan gerekçeler hayli detaylı. Rezerv alan sınırlarının muğlak tutulması, neredeyse dedikodu biçiminde alan tariflerinin dile gelmesi veya sınırların sürekli değişmesi vb. belirsizliklere, gündelik yaşamı giderek zora sokan kent sorunları eklenince haliyle halkın rezerv konusunda kafası da karışıyor.
Halk nezdinde bir kutuplaşma yaratan rezerv yapı alanı uygulamalarının, bilimsel, hukuki ve ekonomi-politik yönleriyle halka ayrıntılı olarak açıklanması gerektiği açık. Samandağ’da oluşturulan mahalle meclisleri bunun uygun bir zemini. Geçen hafta işaret ettiğim Barınma Hakkı Platformu’nun taleplerini bu ortamlarda yaygınlaştırmak mümkün (6).
Tam da bu noktada rezerv sorunsalına karşı demokratik güçlerin ve meslek örgütlerinin Samandağ’a odaklanması gerekiyor. Zira “Samandağ laboratuvarının” iktidar lehine kazanılması hususunda dikkate değer hamleler var.
Örneğin 7 Temmuz 2024 tarihinde yeniden ÇŞİD Bakanı olan Murat Kurum’un Samandağ’ı ziyaretini politik olarak dikkatli bir şekilde okumak gerekiyor. Kurum’un önceki bakanlığı döneminde imar afları, Emlak Konut’un sermayeye sunulması, İliç’te maden tekellerine izin vermesi, yerel seçimlerde İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı adayı iken yaptığı açıklamalar ile Türkiye’nin kentleşmesindeki pozisyonu ortada. Özlem Songül Abayoğlu’nun haberi gayet detaylı bir şekilde Kurum’un imar icraatlarını işaret ediyor (7).
Kurum, deprem illeri ziyaretinin Samandağ ayağındaki 9 dakikalık konuşmasında halkın itirazlarını teskin edecek biçimde bir konuşma yapıyor ve 6. dakika civarında sözü Samandağ Belediye başkanı Emrah Karaçay’a veriyor (8). Karaçay’ın konuşmasında geçen “siyaset üstü, samimi, çözüm odaklı kentleşme” ifadeleri Samandağ’a sol-sosyalist kentleşme birikiminin ivedilikte sunulmasına işaret ediyor.
Zira Samandağ yerel yönetim ittifakından TİP’in kent ve yerel yönetimler çalışma grubunun hazırladığı ilkeler ve yol haritası (9) ile hiç de örtüşmeyen bu ortama başta ittifakın güç odakları, TMMOB meslek odaları ve yerelin konuyu dert edinen kişileri olmak üzere hepimizin destek olması gerekiyor. Çünkü bu laboratuvar ortamını derhal halklar lehine, kent hakkına bağlamak şart.
Bir yandan Samandağ 1/100.000’lik planları yapılırken halen zemin etütleri yapılmamış, halihazır haritalarının çıkarılmamış, rezerv sınır tariflerinin havada uçuştuğu ve dahası geçiş aşaması yapılaşmasının doğru düzgün sağlanmadığı ve gün be gün türlü kent suçlarının inşa edildiği bu yerleşimde TMMOB çatısı altındaki meslek örgütlerinin, artı TTB, Barolar Birliği vb. ile Hatay Akademik Meslek Odaları’na (HAMOK) katkı sunması lazım ki, yerel yönetim tüm birimleriyle güçlenebilsin.
Sadede gelirsem; Evrensel’e yazdığım ilk kent hakkı yazısında işaret ettiğim gibi (10), kent hakkı bir talep siyaseti aracı değil, bir mücadele zemini ve bunu ancak güçlerimizi birleştirerek sağlayabiliriz…
3. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/19.5.126.pdf
5. https://www.evrensel.net/yazi/94662/bir-imk-nsiz-hayal-edelim-2-samandag
6. https://www.evrensel.net/yazi/95151/hataydan-istanbula-deprem-gercekleri-3
8. https://www.youtube.com/live/oNRSeZqQaec
10. https://www.evrensel.net/yazi/94403/baslangic-radikal-kent-hakkina-dogru
Evrensel'i Takip Et