İtibardan tasarruf olmaz denetimden olur

Hükümetin tasarruf paketi, milletin israftan, şatafattan kusar hale geldiği bir ortamda ‘Bak bunlara son veriyoruz’ imajı Türkiye Futbol Federasyonunun 600-700 kişilik yandaş seyirci grubuyla Almanya’da futbol şampiyonasında gitmesiyle sarsılmıştı; Erdoğan’ın “konvoy geçidi” ile itibarını da yitirdi. Tasarruf paketinde faturanın halka çıkması gündemdeyken, günde 6 işçinin iş cinayetinde öldüğü ülkede Erdoğan hükümeti ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının işçi sağlığı ve güvenliği alanındaki denetim görevlerine bakalım.

SEÇİM VARSA DENETİM YOK

İş teftişi; çalışma süreleri, ücretler, iş sağlığı ve güvenliği, işçilerin refahı, çocuk ve gençlerin çalıştırılması, kayıt dışılık, işsizlik, istihdam ve işgücü piyasası uygulamaları gibi çalışma şartlarına ve ortamına ilişkin tüm mevzuat hükümlerinin uygulanmasıyla ilgili olarak araştırma, inceleme ve denetlemeyi de kapsayan, devlet adına gerçekleştirilen teftiş faaliyetleri ile mevzuat ve verilen diğer teftiş faaliyetlerini kapsar. Teftiş görevi, 4857 sayılı İş Kanunu ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu uyarınca, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bağlı, teftiş ve denetlemeye yetkili iş müfettişleri tarafından yerine getiriliyor. 2024 yılı itibarıyla görevde olan iş müfettişi ve yardımcısı sayısı binin altında. 2023’te iş sağlığı ve güvenliğine yönelik iş yeri teftişleri, genel seçimler sonrasına haziran ayına bırakılmıştı. Çalışma Bakanlığı Aralık 2023’ten itibaren de 31 Mart 2024 yerel seçimlerine kadar iş sağlığı ve güvenliği yönünden teftiş yapmadı.

İSTANBUL’DA DENETİM ORANI YÜZDE 3

2022 yılında SGK verilerinde 953 meslek hastalığı ve meslek hastalıkları sonucu 8 ölüm tespit edildi. ILO normlarında, iş kazalarında bir ölüme karşın meslek hastalığından 6 ölüm olduğu kabul ediliyor. Buna göre Türkiye’de yıllık bin 500 iş cinayetine karşılık 9 bin meslek hastalığı tespiti gerekiyor. İşçi sınıfının başkenti denebilecek İstanbul aynı zamanda iş cinayetlerinin de en çok olduğu illerden. İstanbul Rehberlik ve Teftiş Grup başkanlığı tarafından 164 bin 559 işçinin çalıştığı 540 işyerinde İSG yönünden denetimler yapılmış. Bu rakam, SGK 2023 verilerine göre İstanbul’da çalışan 5 milyon işçinin sadece yüzde 3’üne denk geliyor.

ÇIRAK VE STAJYERLERİN BİNDE BİRİ DENETLENMİŞ

Rehberlik ve Teftiş Başkanlığının tüm ülke genelinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden denetlediği işyerlerinde çalışan çırak ve stajyer sayısı 6 bin 761. MESEM’lerle birlikte sayısı 1,5 milyonun üzerinde olduğu ifade edilen, kayıt dışı ve mevsimlik çalışan çocuk işçileri katılırsa yaz aylarında sayısı 5 milyonu bulan çocuk işçilerin sadece binde 1,4’ü iş sağlığı ve güvenliği yönünden denetlenmiş. İş sağlığı ve güvenliği yönünden yürütülen 1.898 program dışı teftişte; 385 işyeri için toplam 30 milyon 779 bin 332 TL idari para cezası uygulanması istenmiş ve 27 işyerinde işin durdurulmasına karar verilmiş. İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü tarafından Kişisel Koruyucu Donanımların (KKD) piyasa gözetimi ve denetimine ilişkin 745 denetim gerçekleştirilmiş, 223 uygunsuz/güvensiz bulunan KKD tespit edilmiş ve 4 milyon 300 bin TL ceza kesilmiş.

DENETİM BÜTÇESİ BAKANLIK BÜTÇESİNİN BİNDE 2,5’İ

2023 yılında Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına Çalışma Bakanlığı bütçesinden ayrılan bütçe payı bakanlığın tüm bütçesinin binde 2,5’ine tekabül ediyor. Yine 2023 yılında Bakanlık bütçesinden mevsimsel tarımda çocuk işçiliğinin önlenmesi için ayrılan bütçe miktarı 41 milyon TL. Tamamı kullanılan bu para nereye harcandı diye sormak farz; çünkü 2023 yılında en az 54 çocuk iş cinayetinde hayatını kaybetti. MESEM’ler sermayenin ucuz emek rezervlerini doldurmanın dışında doğrudan patronlara finansman desteğinin de bir aracı oldu. 2024 yılında bedavaya çalıştırılan öğrenci-işçiler için patronlara 1 milyar 698 milyon TL ödenirken, son üç yılda MESEM programlarına aktarılan kamu kaynağı 15 milyar liraya yaklaştı. Öte yandan, 6111 ve 7103 No’lu teşvik şartlarının zorlaşması üzerine patronların yeni finansman arayışında ‘ustalık telafi programı’ öne çıktı. 2023 yılında programa başvuran patron sayısı 1 milyonu geçti. Başvuru üzerinden hesaplandığında aylık ödeme yaklaşık 4,2 milyar lirayı buluyor.

TÜM İŞ YERLERİNİN SADECE BİNDE 4’Ü DENETLENDİ

İktidar kamu kaynakları üzerinden patronlara ekonomik olarak her türlü kolaylığı sağlarken hem bütçede hem de tasarruf paketinde yükün büyük bölümünü bir kez daha ücretli emeğin sırtına yıkıyor. İşçiler, kamu emekçileri ve emekliler tasarruf bahanesiyle sefalet koşullarına mahkûm edilirken, Çalışma Bakanlığına ayrılan bütçe de iş sağlığı ve güvenliği yönünden yapılan denetim sayıları da ortada. 2023 yılında 2 milyon 179 bin 123 işyerinden sadece 8 bin 591’i, yani her bin iş yerinden sadece 4’ü denetlenmiş. Yine 2023’te 16 milyon 406 bin 420 sigortalıdan sadece 1 milyon 386 bin 587 kişi, yani çalışanların sadece yüzde 8,46’sı müfettişle muhatap olan bir işyerinde çalışmış.