İşçi ve emekçilerin üzerine ‘tavan’ çöktü

Bazı tarihler, işçilerin, kamu emekçilerinin haklarının ne hale geldiğini göstermeye vesile olur. Bu aylardan ikisi Ocak ve Temmuz’dur. Çünkü her yıl Ocak ve Temmuz aylarında yasa gereği kıdem tazminatı tavanı yeniden belirlenir.

Kıdem tazminatı tavanının ne işe yaradığını anlamak için, kısaca kıdem tazminatının nasıl hesaplandığına değinelim.

Kıdem tazminatı alacak şekilde iş sözleşmesi sona eren işçiye, her kıdem yılı için 30 günlük giydirilmiş brüt ücreti tutarında ödeme yapılır. Kıdem tazminatı hesabında dikkate alınması gereken ücret, işçinin fesih tarihindeki son brüt ücretidir. Bu ücrete geniş anlamda ücret olan, asıl ücrete ek olarak işçiye sağlanan para veya para ile ölçülebilen menfaatler de eklenir.

Buna göre ikramiye, devamlılık arz eden prim, yakacak yardımı, giyecek yardımı, kira, aydınlatma, servis yardımı, yemek yardımı, bayram yardımı, işçiye sağlanan özel sağlık sigortası yardımı ya da hayat sigortası pirim ödemeleri ve benzeri ödemeler kıdem tazminatı hesabında dikkate alınır.

Ancak bu şekilde belirlenen toplam tutar, kıdem tazminatı tavanını aşamaz. Bir başka anlatımla, kıdem tavanını aşan kısım hesaplamada dikkate alınmaz ve işçiye bir yıllık kıdemi için en fazla kıdem tazminatı tavanı miktarı ödenir.

TAVANI NASIL BELİRLENMEKTEDİR?

Kıdem tazminatı tavanı, 12 Eylül darbesinden sonra yasaya eklenmiştir. Öncesinde tavan uygulaması bulunmamaktadır. Tavanın nasıl belirleneceği de yasada yer almaktadır. İlk tavan 12 Eylül 1980 - 31.12 1982 döneminde uygulanmıştır. Bu dönemde kıdem tazminatının yıllık miktarı asgari ücretin 7.5 katından fazla olamamaktaydı. 10/12/1982 tarihinde yasa değişmiş ve kıdem tazminatlarının yıllık miktarı en yüksek devlet memuruna bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesine eşitlenmiştir.

2002’DEN BUGÜNE DEĞİŞİM

AKP’nin iktidara geldiği 2002 Kasım ayında brüt asgari ücret, altı sıfır atılmış haliyle 250,87 TL idi. Aynı tarihte kıdem tazminatı tavanı da 1.260,15 TL’dir. Yani kıdem tazminatı tavanı asgari ücretin tam 5,02 katıdır.

20 yıl önce, 2004 yılının ikinci yarısında ise asgari ücret 444,15 TL olmuş, kıdem tazminatı tavanı asgari ücretin 3,54 katına düşmüş ve 1.574,74 TL’de kalmıştır.

Kıdem tazminatı tavanı sürekli erimiş, 10 yıl önce 2014 Temmuz ayından itibaren brüt asgari ücretin 3,03 katına gerilemiştir.

Bu yılın Ocak ayında kıdem tazminatı tavanı 35.058,58 TL idi ve 20.002,00 TL olan brüt asgari ücretin sadece 1,75 katına düşmüştü. Bu ay kıdem tazminatı tavanı yasa gereği 41.828,42 TL olarak yeniden belirlendi. Asgari ücret artmadığı için kıdem tazminatı, asgari ücrein 2,09 katı seviyesine yükseldi. Kıdem tazminatı tavanının yükselmiş hali bile, bu iktidar döneminde asgari ücretin 5 katından 2 katına düşmesi anlamına geliyor.

KAMU EMEKÇİLERİNİN İKRAMİYESİ DE ERİDİ

Kıdem tazminatı tavanının sürekli düşmesi sadece işçileri değil, kamu emekçilerini de ilgilendirmektedir. Çünkü tavan en yüksek devlet memuruna bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesi tutarındadır. Yani kamu emekçileri kıdem tazminatı tavanından daha az emekli ikramiyesi alabilmektedir.

Kıdem tazminatı tavanın bu denli düşmesi, kamu emekçilerinin aylık göstergesinin, ek göstergesinin, taban aylık göstergesinin artırılmamasından, seyyanen zamlarla göz boyanmasından, “günün kurtarılmasından” kaynaklanmaktadır. Kamu emekçilerinin emekli aylıkları ve emekli ikramiyeleri bu nedenle reel olarak sürekli gerilemektedir.

KISMİ TASFİYE

Kıdem tazminatı tavanı sadece yüksek ücret alan kalifiye ve kıdemli işçileri ilgilendirmiyor. Net ücreti, asgari ücretin 1,7 katı yani 29 bin TL olan, yılda 4 ikramiye, servis, öğle yemeği, bayram, yakacak, çocuk yardımı gibi sosyal hakları bulunan bir işçinin kıdem tazminatının en az üçte biri patronların kasasında kalmaktadır. 10 yıl kıdemi olan bu işçi, 613 bin TL yerine, 411 bin TL kıdem tazminatı alabilmektedir.

İktidarının kıdem tazminatını tamamen tasfiye etmek için fon kurmak istediği, bunu Orta Vadeli Programa aldığı ve yasal düzenleme için fırsat kolladığı biliniyor. Bir yandan da uzun zamandır kıdem tazminatına parça parça eritiyor. Aynı zamanda kamu emekçilerinin emekli ikramiyesini ve emekli aylığının da bir bölümüne sinsice el koyuyor.

Kıdem tazminatı işçinin karşılığını önceden çalıştığı bir ücret olması nedeniyle, tavan ve benzeri uygulamalarla sınırlandırılması işçinin ücretine el konulmasıdır. Sermayedarlar için darbe yapan 12 Eylül darbecilerinin de sonrasındaki sermaye iktidarının da AKP’nin de yaptığı budur.