Deprem “korkusu” altında Dersim’de ne yapmalı?

Geçen haftaki yazıda Dersim’de düzenlenen 22. Munzur Kültür ve Doğa Festivali’nin “doğamızın ve irademizin gaspına izin vermeyeceğiz” şiarından ve katılacağım bir panelden söz etmiştim (1). Bu hafta da panel bağlamında ele aldığım kentin en önemli mevzularından biri olan deprem riskine değineceğim.

Başlıktaki “korku” ifadesini tırnak içine almamın nedeni ise, kentte son dönemde yapılan Valilik çalışmalarının dilinden ve 6 Şubat depremleri sonrasında daha da çözümsüz bırakılan kentleşme sorunlarının yurttaşa yansıtılan baskın duygu durumuna işaret etmek. Bu duygu durumunun rıza üretim sürecindeki olası etkilerine değinmek ve korku üretmek yerine öz güçlerimizle eyleme geçmeyi vurgulamak…

Önce Dersim’in depremle ilişkisine bakalım. Kenti daha önce de etkileyen 1939 Erzincan Depremi vd. bakarsak kent, Türkiye’nin aktif deprem kuşaklarının kesişiminde yer alıyor; Kuzey Anadolu Fayı ile Doğu Anadolu Fayı arasında. Ayrıca bölgede Ovacık-Malatya Fay Zonu, Pülümür Fayı, Nazimiye Fayı, Yedisu Fayı vd. var (2). Tüm bu bilgilerle, olası fay kırılmalarında 7 ve üzeri deprem riskine işaret ediliyor.

Nisan 2023’de AFAD, Dersim’in de dahil olduğu 6 ili, “bazı yerleşim birimlerinde az, orta veya ağır hasar gören binalar olduğu gerekçesiyle”, “Genel Hayata Etkili Afet Bölgesi” ilan edildiğini duyurdu (3).

Bu arada yerelde deprem üzerine çeşitli çalışmalar yapıldı. Örneğin hemen 6 Şubat depremleri sonrasında, Mart 2023’de Belediye bir panel düzenledi (4). Panelde konuklar kentin depremselliğinden söz ederken, dönemin Belediye Başkanı Fatih Mehmet Maçoğlu da “…Hiçbir özel mülk insan yaşamından daha önemli değildir. Bundan dolayı alacağımız kararlar radikal kararlar olacaktır… Şehrimizde 3 bin 500 yapı bulunmakta. Aynı zamanda depreme yönelik eğitim çalışmalarına da hızla başlayacağız. Deprem doğal bir afet, eğer buna uygun çalışmalar yürütürsek her şeyin üstesinden geliriz; ölümleri azaltırız” demiş.

Nisan 2023’de bu kez TMMOB Tunceli İl Koordinasyon Kurulu bir panel düzenlemiş (5). TMMOB Web sayfasında bir sonuç bildirgesi veya eylem planı yer almasa da başka haber kanallarından öğreniyoruz ki, burada da deprem riski ifade edilmiş, sorunlar açıkça tanımlanmış ve yerel yönetime düşen sorumluluklar dile getirilmiş (6).

Ağustos 2023’de Dersim Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü’ne bağlı Deprem ve Afet Birimi’nden İmar Müdürü Özcan Karadağ ve Jeofizik Yüksek Mühendisi Savaş Karabulut Nazimiye, Ovacık ve Pülümür’de sürdürdükleri jeolojik ve jeofizik çalışmalarından söz etmiş (7).

Meslek örgütü ve yerel yönetimce bu çalışmalar yapılırken, merkezi yönetim ve Valilik de boş durmuyor. Haziran 2024’de Dersim’de 8 bölge riskli ve rezerv alan ilan edildi (8). Hatay’ın güncel durumu gibi, önce haritalar üretilmeden, planlama yapılmadan, yeterli alt yapı sağlanmadan vb. kente konteynırlar yerleştiriliyor. Askeri helikopterlerle havadan incelemeler yapılıyor. Niteliksiz yapı stokuna dair korku ifadeleri üretiliyor. Ve tabii ardından taksitli TOKİ önerileri geliyor (9). 

Peki şimdi ne yapmalı?

Valilik merkezi yönetimle iş birliği halinde hızla imar yolunda ilerlerken, sorunlar da bu denli açık bir şekilde ortada ise, peki şimdi ne yapmalı?

Öncelikle şu ana dek yapılan çalışmaların aynısı tekrarlanmamalı. Aksine yapma biçimleri dönüştürülmeli. Örneğin Nisan 2023’deki TMMOB panelinde, planlamadan jeolojiye hemen her disiplin kentte depremle ilişkili tüm sorunları öyle veya böyle açıkça dile getirmişken (10) yine aynı aktörlerle, yeni bir panel, etkinlik vb. düzenleyip “nelerin, neden olmadığına” ilişkin tespitleri yenilemek ve “bizi dinlemiyorlar, raporlarımızı dikkate almıyorlar” türü serzenişleri yeniden dile getirmenin -halkın deprem korkusunu büyütmek ve çaresizlik hissi vermekten öte- yereli farklı bir yere taşıma olasılığı düşük.  

Eğer hakiki bir çözüm üretmek istiyorsak bugüne dek yapılan çalışmaları devrimci dönüşüme tabi tutacak bir ortam kurmak gerekiyor. Geçen haftaki yazının sonunda topu kendimize çevirdiğim gibi yine çevireceğim. Dersim coğrafyasında iradenin gücü, bu yolda kapitalist kentleşme politikalarına karşı çıkıp iktidara meydan okurken, bir yandan da onu besleyen feodal yapı ve patriyarkal ilişkilere dayalı yerel kentleşme dinamikleriyle hesaplaşmak zorunda. Bunun için de yeni yöntemlere, yerel dışından katkıya alan açan ortamlara ihtiyaç var.

Mart 2024’te Dersim İttifakı’nın yaptığı 22 maddelik seçim bildirgesinin öncelikli konuları deprem ve göç (11). Esasen bu 22 madde birbiriyle son derece ilişkili ve hepsini ittifakın politik perspektifi bağlamında başka biçimlerde deneyleme imkânı var. Bu coğrafya bunun için uygun bir zemin, eğer değilse memleketin hali daha da yaman.

Dersim’li peyzaj mimarı Nazlı Çağlayan’ın çektiği kapakta yer alan fotoğraf karesindeki bu güzel coğrafyanın hunharca imara açılmaması için, halk sağlığı üzerine çalışan akademisyen Gülnaz Karatay’ın yerel yönetimi değerlendiren makalesinde (12) veya araştırmacı Nülifer Aktağ’ın yüksek lisans tezinde (13) işaret ettiği biçimde, kenti sahiden dert edinen, başka türlü bilgi üretim yollarını deneyen ve yer nedeniyle burada adını anamadığım çok sayıda kişi var bu yola emek verecek.

Nihayetinde öz gücümüzle 11. Tezde geçtiği gibi, sadece “yorumlayacağımız” değil, “değiştireceğimiz” şeyler elbette var…

1. https://www.evrensel.net/yazi/95275/iktidar-ve-mek-n-iliskilerinden-dersime
2. https://www.gazeteduvar.com.tr/amp/uzmanlar-dersim-icin-yeniden-uyardi-her-yeri-deprem-tehdidi-altinda-haber-1678732
3. https://www.evrensel.net/haber/486518/bingol-kayseri-mardin-dersim-nigde-ve-batman-da-afet-bolgesi-ilan-edildi
4. https://www.tunceli.bel.tr/haber/panel-deprem-icin-ne-yapmali-depremin-ogrettikleri5. https://www.tmmob.org.tr/icerik/tunceli-ikk-tarafindan-duzenlenen-depreme-direncli-kentler-paneli-gerceklestirildi
6. https://www.dersimekspres.com/haber/depreme-direncli-kentler-paneli-836.html
7. https://gazetepatika22.com/dersim-belediyesi-depreme-karsi-daha-direncli-bir-kent-icin-calismalarini-surduruyor-141161.html
8. https://www.rudaw.net/turkish/middleeast/turkey/0106202416-amp
9. https://www.ozgurdersim.com/kentsel-donusum-calismalari-basladi
10. https://jinepsgazetesi.com/2023/05/panel-depreme-direncli-kentler/
11. https://pirha.org/dersim-ittifaki-secim-bildirgesini-acikladi-yerinde-ve-yeniden-yonetim-video-420144.html/05/03/2024/
12. https://www.evrensel.net/haber/513106/toplum-sagligi-boyutuyla-yerel-yonetimlerden-beklentiler
13. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/ET000690.pdf