Çalışırken ölmemek için

Arteche bir İspanyol şirketi. 1946 yılında kurulmuş. Elektrik enerjisi sektöründe, üretimden iletime ve dağıtıma kadar geniş bir alanda faaliyet yürütüyor. Avrupa, Amerika ve Asya’da olmak üzere toplam 11 üretim tesisi bulunan Arteche’nin altı ARGE merkezi, iki binden fazla çalışanı var. Dünyanın en büyük üç trafo üreticisi arasında yer alan Arteche, 334 milyon avroluk piyasa değeriyle İspanyol borsasında işlem görüyor, yenilenebilir enerji ve demir yolu pazarlarında sermaye yatırımları yapıyor.

Arteche 2021’de, İstanbul’da 1984’te kurulan ve Türkiye ile Endonezya’da iki fabrikası bulunan Esitaş’ı satın almış. Sancaktepe’den Dilovası Makine İhtisas OSB'ye bir yıl kadar önce taşınan Esitaş (Arteche) Elektrik Fabrikasında çalışan işçiler, yaklaşık bir yıldır sendikal örgütlenme mücadelesi yürütüyor. İşçiler şubat ayında sendikalaştıkları için işten atılmış. Birleşik Metal-İş Sendikası Gebze 1 No’lu Şubede örgütlenen Yunus Emre Taşdemir’in işten atılması üzerine işçiler üretimi durdurup fabrikayı bir gün işgal ederek yöneticilere geri adım attırmıştı. İş yerindeki işçi temsilcileri önce sendikanın atamasıyla göreve getirilmiş. Ancak bu temsilciler seçim yapılmasını talep etmişler. Aynı temsilciler, seçimleri, işçilerin yüzde 95’inin oyunu alarak kazanmış. Fabrika işçileri arasında birlik ve ortak hareket etme zemini daha da güçlenmiş. Sıra fabrikadaki çalışma koşulları ve işçi sağlığı ve güvenliğinin gerekliliğine yani ortamın iyileştirilmesine gelmiş. Bu andan itibaren de sendikayla tartışmalar başlamış.

KUVARS TEHLİKESİ

İşçiler trafolardaki yüksek gerilim ve alçak gerilim sargılarında ve dolgulu dökme reçinelerinde kullanılan kuvarsın çalışma ortamına yayılmasının önlenmesi için başlattıkları mücadeleyi temsilcileri aracılığıyla iş sağlığı ve güvenliği kurulunda gündem etmişler.

Şirketin iş güvenliği uzmanı, ortamdaki kuvarsın çok düşük olduğunu iddia etse de herhangi bir ölçüm sonucu da sunmamış. Kuvars tozuna maruziyet silikozis hastalığına yol açıyor. Silikozis, akciğerde toza karşı devamlı bir reaksiyon oluşturarak akciğerde kolajen lifleri artırıyor ve fibrozise yol açıyor. Dünya genelinde en yaygın görülen mesleki akciğer hastalığı silikozis.

9 MİLYON TL, İŞÇİLERİN CANINDAN DEĞERLİ

İşçilerin bir diğer talebi de fabrikada kalıp dökümü yapıldığı için termal konfor şartlarının sağlanması. Haziran ayının başında üç gün üst üste arkadaşlarının aşırı sıcaktan fenalaşarak hastaneye kaldırılması üzerine işçiler fabrika yönetimine bir an önce havalandırma yapılması talebini iletmiş.

Fabrika yönetimi ise 9 milyon TL’lik bir yatırım gerektirdiği gerekçesiyle seneye ertelemiş. Bunun üzerine işçiler iş bırakmayı planlayıp sendikaya haber veriyorlar. Sendika “Biraz bekleyelim bazı riskler var” cevabı veriyor. İşçiler tüm riskleri göze aldıklarını söylerken bu sırada da geçici çözüm olarak fabrikaya vantilatörler takılıyor. Sıcak havayı dağıtan vantilatörler sorunu çözmek yerine işçilerin, daha fazla sağlık sorunu yaşamasına sebep oluyor. Çoğunluğu kadın işçi olmak üzere 12 işçi sıcaktan bayılıyor, bir işçi kalp krizi geçirerek hastaneye kaldırılıyor. İşçiler çalışmadan kaçınma hakkını kullanarak iş bırakmak üzere harekete geçtiğinde çok sert bir mesajla sendikaya çağrılıyorlar. Sendikadan çalışmadan kaçınma hakkı için aldıkları cevap da “Sarkuysan 80 derecede, Kroman Çelik 100 derecede çalışıyor, siz 45 derecede çalışmadınız” oluyor.

ESİTAŞ İŞÇİSİ ÖRNEK OLACAK

Esitaş örneğinde görüldüğü gibi sendikalı bir iş yerinde bile çalışmaktan kaçınmak hakkı fiilen uygulanamıyor. Oysa çalışmaktan kaçınma hakkı iş sağlığı ve güvenliği konusunda işçiye verilmiş bir hak. Bu hak, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 13’üncü maddesinde düzenlendiği şekliyle şöyle: İşçi, ciddi ve yakın tehlikeyle karşı karşıya kaldığında iş sağlığı ve güvenliği kuruluna, kurulun bulunmadığı yerlerde ise patrona başvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasına karar verilmesini talep edebilir. Kurul acilen toplanır, patron ise derhal kararını verir ve durumu tutanakla tespit eder. Karar, işçiye ve işçi temsilcisine yazılı olarak bildirilir. Ciddi ve yakın tehlikenin önlenemez olduğu durumlarda ise işçi bu usule uymak zorunda olmaksızın iş yerini veya tehlikeli bölgeyi terk ederek belirlenen güvenli yere gider. İşçilerin bu hareketlerinden dolayı hakları kısıtlanamaz. İşçilerin başvurusu üzerine iş sağlığı ve güvenliği kurulunun veya patronun işçinin talebi yönünde karar vermesi halinde işçi, gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilir. İşçi, gerekli tedbirler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınma hakkını kullandığı döneme ait ücretini alacağı gibi, bu dönemde iş sözleşmesinden doğan ve kanunlardan gelen haklarını da kullanabilir. Bugün işçi sağlığı ve iş güvenliğinin ihlali veya bunun ihtimali olan her durumda çalışmaktan kaçınma hakkı, Türkiye’de en zor ama en gerçekçi taleplerden birisi ve özellikle sendikalı olmayan iş yerlerinde işçilerin örgütlenmesinin pratik adımı olmalı. Fakat sendikalı iş yerlerinde bile işçilerin hem patrona hem de bürokratik sendikal anlayışlara karşı da örgütlenmesi gerekiyor.

Arizona Üniversitesinden Prof. Herbert Abrams, Halk Sağlığı Politikası dergisinde yayımlanan “Mesleki Sağlığın Kısa Tarihi” başlıklı makalesinde, örgütlü emeğin, sanayi devriminden günümüze kadar birçok iş yeri sağlık ve güvenlik iyileştirmesinin merkezindeki temel faktör olduğunun altını çiziyor. Abrams, iş güvenliği uzmanları, doktorlar gibi profesyonel uzmanların; ölçümlerin yapılması, teşhislerin konulması, tehlikelerin tespit edilmesi gibi konularda çok değerli/önemli katkı sunsalar da yalnızca kolektif güce sahip işçilerin mücadele ve katılımlarının işçi sağlığına ilişkin bir değişiklik/ilerleme yarattığını vurguluyor. Bugün direnişini fabrika önünde 55 gündür sürdüren Esitaş işçileri 9 milyonluk maliyet nedeniyle yapılmayan havalandırma sistemi için, milyon avroluk dünya devi şirketlerine de sendikalarına da direnerek Türkiye işçi sınıfına “çalışmadan kaçınma hakkı” için rehber oluyor.