Çocuk işçi-çocuk patron

Afyon Evciler önceki dönem AKP İlçe Başkanı Şener Çalışan’ın oğlu 16 yaşındaki Mehmet Ensar Çalışan’ın; reşit bir birey olarak geçen hafta Kenan İmirzalıoğlu’nun sunduğu ‘Kim Milyoner Olmak İster?​’ yarışmasına katılması gündem olmuştu. Erdoğan’ın damadı Selçuk Bayraktar’ın teknofestlerinde yakaladığı “sınırsız imkanları” kullanarak Mehmet Ensar Çalışan bir teknoloji şirketinin patronu olduğu için Türkiye mahkemelerinden biri tarafından reşit ilan edilmiş. Bu yarışma geçtiğimiz günlerde hayatını kaybeden Tiyatro Oyuncusu Kenan Işık tarafından bir zamanlar sunulurken, üç beş kuruş kazanmak isteyen emekçiler için umut kapısıydı. Hangi adı taşıyan sadece bir Osmanlı padişahı vardır? sorusunu bilemediği için bilgi yarışmasından elenen 16 yaşındaki Çalışan’ın aslında “Bak istersen olur” çalışması olduğu gibi yıllık ortalama 67 çocuğu hayattan koparan iş cinayetleri ülkesinde çocuk işçi-çocuk patron ikilemini akla getirdi. Sosyal medyada hesabında “2021 Teknofest şampiyonu” yazan Mehmet Ensar Çalışan’ın Teknofest’te AKP’li Süleyman Soylu, Mustafa Varank ve Selçuk Bayraktar ile fotoğrafları var. Yarışmada sunucunun “Mahkeme neye göre yetişkin olduğuna karar verdi, zekana mı, kurduğun şirkete mi?​” sorusu karambolde kalıyor.

ÇOCUK İŞÇİ OLMAK YASAL

Türkiye’nin de onayladığı Birleşmiş Milletler (BM) Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin 1’inci maddesi, 18 yaşından küçük herkesi “çocuk” olarak tanımlar. Türkiye mevzuatta çocuk işçiliğinin tanımını, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 71 inci maddesine dayanılarak çıkarılan Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’in 4’üncü maddesinde yapmış. Bu maddeye göre; çocuk işçi, 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış kişi olarak tanımlanmış. Yani hem 18 yaş altı çocuk hem de 14’ünden sonrası işçi olmak serbest.

ÇOCUK İŞÇİ ÇALIŞMA KAMPLARI

Milli Eğitim Bakanlığının (MEB) “mesleki ve teknik eğitim politika belgesi” Cumhurbaşkanı tarafından onaylanarak geçenlerde yayımlandı. Gazetemizin 30 Temmuz 2024’te “Öğrencilerin eti de kemiği de sizin” başlığıyla duyurduğu taslak olduğu gibi hayata geçirilecek. Belgenin amaç bölümünde, sermayeye nitelikli iş gücü yetiştirmek için mesleki eğitime erişim artırılarak öğrencilerin istihdama hazırlanmalarının sağlanacağı açıkça ifade ediliyor. Belgenin hayata geçirilmesiyle önümüzdeki dönem çocuk işçiliği yaygınlaşacak, mesleki eğitim yaşı düşürülecek, ilköğretimden itibaren mesleki eğitim teşvik edilecek, sanayi bölgelerine pansiyonlu meslek liseleri kurulacak. Bu belgeyi incelediğinizde çocuk işçilerin sermayeyi ihya etmek uğruna tezgahlara, atölyelere ve sömürü çarklarına bizzat iktidar tarafından mecbur bırakılmasının amaçlandığını, çocuk emeğinin ve canın patronların kârlarına feda olsun dendiğini görüyorsunuz. 50 sayfalık metin “iş sağlığı ve güvenliği” kelimelerini cımbızlarsak sadece iki defa o da aynı cümlelerin tekrarlamasından kaynaklı yer alıyor ve “farkındalık artırılacak” deniyor, o kadar. 12 yaşından itibaren “öğrencilerin iş hayatına uyum sağlamaları ve erken yaşta mesleki yeterlilik kazanacak şekilde yetiştirilmesi” diye pazarlanarak patronlara MEB kontrolündeki MESEM’lerin haricinde bağımsız MESEM açma hakkı tanınacak. MESEM’lerde sadece bu yıl 10 çocuk işçi öldü.

ÖZEL MESLEK LİSELERİNE TEŞVİK

Eğitimdeki gerici, dinci uygulamalar ve müfredat mesleki ve teknik eğitimi de es geçmeyecek. Öğrencilerin ‘millî ve manevi değerlerini’ güçlendirmek ve fütüvvet ehli mezunlarla iş birliği ile ülke genelinde ahilik hareketi başlatılacak. MEB, bununla geleneksel değerlerle modern eğitimi birleştirerek öğrencilerin karakter gelişimine katkıda bulunmayı hedeflediğini ortaya koyuyor. Resmi Gazete’de yayımlanan tebliğe göre MEB, 2024-2025 eğitim-öğretim yılında OSB içinde ve dışındaki özel mesleki ve teknik Anadolu liselerinde öğrenim gören öğrenci başına bu okulların patronlarına, yüzde 63 zamla öğrenci başına 57 bin TL’ye varan teşvikler verecek. MEB 6 ay önce de özel meslek liselerine teşvike yüzde 100 zam yapmıştı.

ÇIRAK VE STAJYERLERİN BİNDE BİRİ DENETLENMİŞ

ÇSGB’nin Rehberlik ve Teftiş Başkanlığının tüm ülke genelinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden denetlediği iş yerlerinde çalışan çırak ve stajyer sayısı 6 bin 761. MESEM’lerle birlikte sayısı 1.5 milyonun üzerinde olduğu ifade edilen, kayıt dışı ve mevsimlik çalışan çocuk işçiler de katılırsa yaz aylarında sayısı 5 milyonu bulan çocuk işçilerin sadece binde 1.4’ü iş sağlığı ve güvenliği yönünden denetlenmiş. 2023 yılında bakanlık bütçesinden mevsimsel tarımda çocuk işçiliğinin önlenmesi için ayrılan bütçe miktarı 41 milyon TL. Tamamı kullanılan bu para nereye harcandı diye sormak farz; çünkü 2023 yılında en az 54 çocuk iş cinayetinde hayatını kaybetmişti.

ÇOCUK İŞÇİLERİN ÖRGÜTLENMESİ

Türkiye’de 2023 yılında 15-19 yaş grubundaki 5 bin 113 çocuk işçi sendikalıymış. Verilere göre Türkiye’de 15-19 yaş grubundaki çocuk işçilerin en fazla çalıştığı iş kolları ise şöyle:

• Ticaret, büro, eğitim ve güzel sanatlar: 106 bin 362
• Konaklama ve eğlence işleri: 86 bin 113
• Dokuma, hazır giyim ve deri: 43 bin 827

Türkiye’de çocuklar 15 yaşından itibaren sendikalara üye olabiliyor. Söz konusu verilere göre 15-19 yaş grubundaki çocukların sendika üyeliklerinin en fazla olduğu iş kolları ise şunlar:

• Metal: 1628
• Dokuma, hazır giyim ve deri: 860
• Ticaret, büro, eğitim ve güzel sanatlar: 504

Çocukların örgütlenmesi çocuk işçiliğini meşrulaştırır mı tartışmaları yapılıyor. 15 yaşından itibaren çocuklar dernek kurabiliyor, sendikalara üye olabiliyor. Çocuk işçiliği tüm dünyada sermaye tarafından meşrulaştırılmış durumda. Bunu görerek Türkiye’deki mevzuatta çocuk işçilik tanımı varken ve çocuk işçi çalıştırılmasına olanak veren düzenlemeler varken tabii ki çocuk işçilerin örgütlenmesi gündem olmalı. Sendikaların çok gündeminde değil. Zaten sendikalar da çocuk işçiyi sendikalaşabilecek bir özne olarak görmüyorlar. Teknofest’te keşfedilen Bayraktar himayesiyle ileri teknoloji şirketi kuran 16 yaşındaki Mehmet Ensar Çalışan’ın; Erdoğan’dan Soylu’ya olan albümüyle şirket kurup mühendis çalıştıracak bir patron olduğu için reşit ilan edilmesi ne kadar siyaset dışı bir durum? Bu alanda siyasal bir hedefle OSTİM, İMES gibi sanayi havzalarında çocuk ve genç işçilerin hem siyasi olarak hem de zindan edilen yaşam ve çalışma koşullarına karşı örgütlenmesi için faaliyet yürüten Emek Gençliğinin şu çağrısıyla bitirelim: “Mesleki eğitim bilimsel ve nitelikli hale getirilsin. Mesleki eğitim gören, ihtiyacı olan her öğrenciye burs verilsin. 18 yaşının altındaki hiçbir çocuk ücretli emek olarak çalıştırılmasın!”