Kuryeler örgütlenebilir mi?

Geçtiğimiz hafta, Çin sosyal medyasında bir yemek sipariş kuryesinin sitenin güvenlik görevlisinin önünde diz çöküp yalvardığını gösteren bir video büyük yankı uyandırdı. Bu görüntü, kuryelerin güvencesiz istihdamı ve kötü çalışma koşullarını yeniden tartışmaya açtı. Her ne kadar öğrencilerin ve işçilerin neredeyse 1989’a benzer şekilde bir araya geldiği Janış direnişine devletin verdiği sert tepki ÇKP’nin en büyük korkusunun hâlâ işçi örgütlülüğü olduğunu gösterse de, fabrikalardaki grev ve direnişler birbiriyle bağlantılı olmayan, dolayısıyla birbirinden güç almayan münferit çıkışlardan ibaret olmanın ötesine geçemiyor. Yani, Mao sonrası Çin’de rejimi tehdit edici bir işçi ayaklanması, moda terimle söyleyecek olursak, tespitten çok temenni. Çin’de işçi örgütlülüğü üzerine yapılan akademik tartışmalar genellikle fabrika işçileri üzerine odaklanmış olsa da, geçici ve enformel istihdam hızla artmakta. Dijitalleşmeyle birlikte, kentlerde sunulan hizmetlerin büyük kısmı kuryeler tarafından sağlanır hale geldi. Kuryelerin iş güvencesizliği, platform işçilerinin en büyük sorunu olarak öne çıkıyor. Bununla birlikte, bazı başarılı kurye grevleri, platform şirketlerine karşı çalışanların pazarlık gücünü artırdı.

2023’teki en dikkat çekici grevlerden biri, platform işçilerinin başarılı olabilmek için hâlâ fabrika işçileri gibi belirli koşullara ihtiyaç duyduklarını ortaya koydu. Güney Çin'deki ekonomik olarak gelişmiş Kanton bölgesindeki küçük bir kasabada, en yaygın yemek sipariş platformu Meituan, yaklaşık 1000 kuryenin sipariş başına aldıkları ücretleri düşürdü. Bu gelişme üzerine, Meituan işçileri, grev yapma kararı aldı ve 15 gün süren direniş sonunda istedikleri ücretleri geri kazandılar. Ancak Meituan, bu grevi yeniden yaşamamak için çeşitli önlemler aldı. Peki, fabrika işçileri gibi tanışıklığı ve fiziksel bir aradalığı olmayan, işçi hakları STK’lerinin destek veremediği bu kuryeler nasıl örgütlendi?

Öncelikle, ülkedeki diğer kurye grevlerinden ilham alan bazı kuryeler, grev fikrini desteklemek amacıyla bir WeChat grubu kurdu. WeChat, Çin’deki en yaygın mesajlaşma uygulaması. WeChat devlet tarafından denetleniyor ve yazışmalar anahtar sözcükler taranarak izleniyor. Bu nedenle, kuryeler WeChat grubunda herhangi bir yazışma yapmadılar. Sessiz WeChat grubuna dahil olmak, greve destek vereceğinin bir işareti olarak kabul edildi. Bu grubun varlığı, kuryelerin sipariş bekledikleri küçük meydanda yüz yüze görüşmelerle yaygınlaştırıldı. Grubun yeterince büyüdüğüne karar verildikten sonra, grevin en büyük etkiyi yapması için yağmurlu bir günde başlatılması kararlaştırıldı. Çünkü yağmurlu günlerde eve sipariş sayısının artacağı öngörülüyordu. İlk yağmurlu günde, grubun sessizliğini bozan bir kişi “Yağmur yağıyor, ben bugün sipariş almayacağım” mesajını paylaştı. Bu işaretten sonra gruptaki diğer üyeler de aynı mesajı göndererek Meituan uygulamasından çıktılar.

Grev kısa sürede WeChat grubunda olmayan kuryelere de yayıldı. Çünkü grev başladığında, çalışmaya devam eden kuryelerin sipariş yükü artmıştı ve bir şeylerin olağan dışı olduğunu fark ettiler. Meituan’ın yerel yöneticileri, grevi kırmak için başka kasabalardan kurye getirmek, bazı kuryelere bonus teklif etmek ve yerel yöneticilerden grevcileri tehdit etmelerini istemek gibi yöntemlere başvurdu. Ancak bu çabalar başarısız oldu ve bir haftanın sonunda 1000 kuryenin sadece 30’u çalışmaya devam ediyordu. Grevi kırma çabalarından biri sırasında, tehdit edilen genç bir kurye çalışmaya başladığında, diğer grevciler bunu Meituan uygulamasında fark etti. Kendisi de grevci bir kurye olan amcası genç kuryeyi azarlayarak greve geri döndürdü.

15 günün sonunda, şirket yöneticileri işçilerin taleplerini kabul etmek zorunda kaldı. Grev sona erdi, ancak Meituan bir daha benzer bir grevin yaşanmaması için iki yeni strateji geliştirdi: İlk olarak, çalışanlar arasında statü farklılıkları yaratarak bazılarına daha iyi çalışma koşulları sundu ve böylece bu grubu diğer işçilerle birlikte greve gitmekten caydırmayı amaçladı. İkinci olarak, sessiz WeChat grubunun örgütlenme yeri olan bekleme alanını dağıtarak işçiler arasındaki tanışıklığı ve dayanışmayı kırmaya çalıştılar.

Bu ikinci yöntemin kalıcı etkileri olabilir çünkü bu grevin başarısı, sessiz WeChat grubu ve Meituan uygulaması gibi dijital teknolojilerin kullanımına dayansa da, aslında koşulların geleneksel fabrika ortamlarına benzer olmasına bağlıydı. Grevin Çin ölçeğinde küçük bir kasabada gerçekleşmesi, kuryelerin hem çalışma hem de yaşama alanlarında birlikteliğini sağladı. Bekleme yerinde kurulan ilişkilerin sürekliliği, fabrika gibi sabit bir mekan etkisi yarattı. Ayrıca, aynı aileden veya mahalleden birden çok kişinin aynı işte çalışıyor olması da durumu geleneksel mavi yakalı işçi koşullarına yaklaştırdı. Mekana ve mevcut toplumsal ilişkilere bağlılık, başarılı bir grevin hâlâ temel dayanağı olarak görünüyor. Bu nedenle, bu grev yönteminin büyük şehirlere yayılması pek olası görünmüyor.

Her ne kadar bu gibi örnekler platform işçilerinin örgütlenmesine dair büyük umutlar vermese de, platform işçilerinin yakın gelecekte Çin’de ve belki başka birçok coğrafyada en geniş iş gücü grubu olacağı öngörülüyor. Çin’de büyük sermaye, devletin baskılarından ve artan üretim maliyetlerinden dolayı ülkeyi terk ederken, fabrikalar hızla kapanıyor ve mavi yakalı işçiler platform işçileri saflarına katılıyor. Meituan’da çalışan 10 milyon kurye, bu dönüşümün bir göstergesi. Kuryelerin diz çöküp aman dilediği dönemin sonuna yaklaştığımızı yazının başındaki olaya kamuoyunun verdiği tepkiden de anlayabiliriz. Genç işsizliği ve gizli işsizliğinin artması eğitimli ve eğitimsiz gençler arasındaki görünmez duvarı yıkıyor.