Tehlikeli olan kuryeler mi meslekleri mi?

“Kapımızdaki tehlike: Kurye”, “Kapımızı açtığımız kuryeler ne kadar güvenli?”, “Kuryeler ne kadar güvenli?” TGRT Haber’de yayımlanan “Kapımızdaki Tehlike: Kurye” başlıklı haber gerek başlığı ve alt yazılar gerekse de içeriği nedeniyle kurye emekçileri arasında tartışmalara neden oldu. Türkiye’de daha çok esnaf kurye uygulamasıyla; bilinen e-ticaret şirketlerinin oluşturduğu dijital platform ekonomisi modeli, çalışanların “parça başı iş” olarak bilinen bağımlı iş ilişkisini sözde şirket-şirket ilişkisine çeviriyor. Bu model, emekçilere özgürlük vereceği ve “kendi işinin patronu” olma lüksü yaşatacağı mottosuyla ortaya çıkarken, gerçekte işin böyle yürümediği, dünyanın pek çok yerinde farklı örneklerle görüldü. Türkiye’de çok farklı kuryelik modelleri var. Tek bir kurye modeli yok, kuryelikler var. Son yıllarda kendi hesabına çalışma biçimi yaygınlık kazansa da, küçük işletmelere bağlı SSK’li ve sigortasız kuryelik yapan, yine küçük kurye firmalarına bağlı ya da bağımsız çalışan evrak kuryeliği, ecza depolarına ve çeşitli sektörlere bağlı çeşitli tipte çalışma modelleri ile çok parçalı üretim ilişkileri içinde kuryelikler mevcut. Şimdi sayısı 3-4 yıl içinde hızlıca artan moto kurye mesleğinden olanların medyada suç oranlarındaki artışıyla ilgili hedef gösterilmesine ilişkin farklı istatistiklerle değerlendirelim.

E-TİCARET HACMİNDE YÜZDE 100 ARTIŞ

Türkiye’de e-ticaret hacmi 2023 yılında bir önceki yıla göre yüzde 115.15 artarak 1.85 trilyon TL’ye ulaşmış. (77.89 milyar dolar) İşlem sayısı ise bir önceki yıla göre yüzde 22.25 artarak 5.87 milyar adet olarak gerçekleşmiş. E-ticaret hacminin genel ticaret hacmine oranı 2019 yılında yüzde 10.1 iken yıllar içinde büyük bir artış kaydederek 2023 yılında yüzde 20.3’e ulaşmış. 2023 yılında Türkiye genelinde e-ticaret yapan işletme sayısı 559 bin 412’ye ulaşmış.

AYLIK MOTOSİKLET KAZASI: 7 BİN 500

Moto kurye ölümleri son 4 yılda daha görünür hale geldi. Kısa bir basın taraması yaptığımızda pandemiden önce kurye ölümlerine dair tek tük haberler dışında bir bilgiye rastlamıyoruz. Bu elbetteki kuryelerin iş cinayetlerinde hayatlarını kaybetmedikleri anlamına gelmiyor. Kurye Hakları Derneği ve İSİG Meclisinin verilerine göre 2022’de en az 58, 2023’te ise en az 68 moto kurye iş cinayetlerinde hayatını kaybetti. Emniyet, Noterler Birliği ve TÜİK’in istatistiklerine göre son 3 yılda pandemiden beri motosiklet sayısı ülkede 2 milyon 100 bin artmış. Kara yolu trafik kaza istatistikleri 2023 verilerine göre toplam ölü sayısı bir önceki yıla göre yüzde 25.2 artmış. Motosiklet sürücüleri 1014 ölü sayısı ile toplam kaza ölümlerinin yüzde 15.5’ini oluşturmuş. Motosiklet sürücüleri 79 bin 902 yaralı sayısı ile 2023 yılındaki toplam 350 bin 855 yaralının yüzde 22.8’ini oluşturmuş. Aylık ortalama motosiklet kazası 7 bin 500 civarında. Kurye kazalarının ayrı istatistiği tutulmasa da bu kazaların önemli bir bölümünde kuryelerin taraf olduğu biliniyor. Ağır yaralanmalı ve uzuv kayıplı kazaların istatistiği bilinmiyor. Trafik kazalarında 2023 yılında toplam 6 bin 548 kişi hayatını kaybederken, 350 bin 855 kişi de yaralanmış. Yaralanmaların nüfusa göre oranı ise yüzde 4.11 ile ülke tarihinin en yüksek oranı. Bu hem moto kurye sayısındaki artışı hem de ulaşımda motosiklet gibi diğer motorlu taşıtlar karşısında ciddi hiçbir güvenlik tedbiri bulunmayan sürücülerinin çok ciddi oranda arttığının göstergesi oluyor. Derinleşen yoksullukla beraber emekçiler; canı pahasına çalışmanın yanı sıra daha tehlikeli de olsa gerek yakıt giderleri için gerekse de fiyatlarından dolayı ulaşım için kendi can güvenliğini tehlikeye atıyor.

MESLEK GRUBU SUÇLA BAĞDAŞMAZ

Bir meslek grubundaki suç oranları artarken, sektördeki yüzde yüzlük büyüme, motosiklet sayısındaki artış, iş cinayetlerindeki artış, trafik kazalarındaki artış… Bunları görmemek ne anlama gelir. Sadece kuryelerin değil, bir meslek grubunun tehlike olarak gösterilmesi toplumsal ve sınıfsal çelişkileri görünmez kılmaktan başka bir işe yaramaz.

MESLEK DEĞİL YAPTIKLARI İŞ TEHLİKELİ

Moto kuryeler güvenlik açısından risk arz eden, korumasız bir araçla hizmet üretiyorlar. Bu aracın kullanımında güvenlik açısından özel ekipmanların kullanımına ihtiyaç var. Yapılan iş uzun süreli ve aralıksız olarak sürdürmeye uygun bir iş değil, zira sürekli dikkat ve yoğunlaşma gerektiriyor. Moto kuryelik mevsim şartlarından da doğrudan etkilenen bir iş. Tüm bu faktörler bir arada düşünüldüğünde moto kuryeliğin ölümlü iş kazası riski yüksek bir meslek olduğu görülüyor. Ürettikleri hizmette kullanılan aracın korumasızlığı ve işin niteliğinden doğan riskler gözetilerek moto kuryelik mesleği çok tehlikeli iş sınıfında yer alması gerektiği halde bu sınıfta yer almıyor. Sektöre artan ilgi sürücü deneyiminden yoksun moto kuryelerin oranının da hızla artmasına neden oluyor. Her ne kadar mesleki yeterlilik kurumu tarafından hazırlanmış bir motosikletli kurye ulusal yeterlilik standardı 2017 yılında yürürlüğe girmiş olsa da standartların bağlayıcı olmaması sektörde hayata geçememesine neden oluyor. Söz konusu standartlarda mesleki teçhizat tanımının geliştirilmesine de ihtiyaç var.