Hekim grevleri tüm dünyada tarihsel bir eşikte

Yetmişli, seksenli yılları yaşayanların da hatırlayacağı üzere görkemli işçi grevlerinin yanında sağlık iş kolunda grevler devede kulak misali oldukça sınırlıydı. Son bir yılda İngiltere'den Amerika'ya, Türkiye'den Hindistan'a, Slovenya'dan Fransa, İsrail'e her bir ülke tarihinin en uzun hekim grevleri yapıldı, yapılmaya devam ediyor.

Hekimler, sağlıkçılar yorgun, kaygılı ama bir o kadar da direngen ve mücadeleci. Salt bizde değil birçok ülkede durum benzer. Ülkede ve dünyada hekimlerin ve cümle sağlıkçıların süre ve sıklık olarak grev pratiği gittikçe yaygınlaşıyor.

2023 ekim ayında sağlık sektöründe hizmet sağlayan Kaiser Permanente firmasının 75 bin sendikalı çalışanı ABD’nin beş eyaletinde iş bırakmıştı. Hekimlerin katılmadığı bu grevde “Ücretlere zam, taşeron işçilere yönelik güvenceler ve emeklilik alanında iyileştirmeler” ana taleplerdi. Bu ABD tarihinin en büyük sağlıkçı greviydi.

Gerek pandemide ötelenmiş işler gerek bazı ülkelerde nüfusun hızla yaşlanması, sağlık iş yükünde artışa yol açmakta. Gelirlerin azaldığı, iş yükünün arttığı bu ahvalde büyük sağlık iş kolu grevleri ve hekimlerin daha fazla içinde yer alması kaçınılmaz bir sonuç.

Doktor, hemşire açığı, düşük maaşlar ve fazla mesai Covid pandemisi yorgunu sağlık iş kolunda Türkiye dahil tüm Avrupa’da grev dalgasına evrildi. Geçtiğimiz ay bu gerçeklik Almanya, Slovenya ve İsveç'te grevlere yol açtı. Fransa’da tıp eğitimi reformu gündemi öğrencileri ve doktorları ayağa kaldırdı. Bizde ise aile hekimlikleri geçtiğimiz hafta üç gün greve gittiler.

Avrupa’nın diğer ülkelerine göre greve daha az rastlanan İsveç’te sağlık çalışanları, 16 yıl sonra ilk kez 2024 yılında 78 gün üst üste greve gitmiş oldular. Hemşire, ebe, ve radyograflardan oluşan 114 bin üyeli İsveç Sağlık Çalışanları Birliği bununla yetinmeyip 2025 yılında da 11 Nisan’dan 28 Haziran’a kadar greve gitme kararı almışlardı ki talepleri kabul gördü.

Yine ocak ayında Almanya’da kamu üniversite hastanelerinde çalışan binlerce doktor, toplu sözleşme görüşmelerinin başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından greve gitmişti. Geçtiğimiz ay aynı taleplerle üniversite hekimleri sokaklardaydı protesto için.

Slovenya da 2023’ten bu yana ülke tarihinin en uzun hekim grevlerine sahne olmakta. Grevler öylesine etkili ki hükümetin, “Sağlık sisteminin istikrarlı bir şekilde işlemesini garanti altına almak” adına grev sırasında asgari çalışma süresi şartı getirecek olan yasal değişikliğine sendikalar Slovenya Anayasa Mahkemesinde itiraz ettiler.

Aile hekimlerinin özgün grevleri Avrupa’da hızla yayılmakta. Geçen hafta Türkiye’de üç günlük grev yaşandı, talepleri kabul görmezse 2-6 Aralık’ta bu kez beş günlük grev öngörüyorlar. Ocak 2024’te İngiltere’de Ulusal Sağlık Hizmetleri (NHS) bünyesinde görevli pratisyen hekimler de altı günlüğüne grev yapmıştı. Grev, bugüne kadar NHS’nin tarihinde görülen en uzun iş bırakma eylemiydi, aynen diğer ülkelerde olduğu gibi. İngiltere'de de her iki hekimden birisi pratisyen hekim olup grevin etkisi de büyüktü.

Yine İngiliz Tabipler Birliği (BMA) üyesi asistan hekimler, İngiltere’de seçim gününden bir hafta önce, 27 Haziran’da grev kararı almışlardı. Bu ilk olmayıp 2023 yılında da asistan hekimler ülke tarihinin en uzun grevine gitmişlerdi.

Bir başka grev dalgası Güney Kore’deydi. Ocak 2024’te asistan doktorların yaklaşık dörtte üçü greve gitmişti. Güney Kore’de sağlık hizmetleri büyük ölçüde özelleştirilmiş durumda.

Denebilir ki sağlık iş kolundaki grevler giderek etkinleşirken ülkeler kendi demokrasi eşikleri ile sınanıyor. Misal Güney Kore hükümeti, “İşe dönmemeleri halinde grevde olan binlerce asistan doktorun tutuklanacağını ve tıbbi lisanslarının iptal edileceğini” açıklamıştı, gücü yetmedi. Aynen İsrail’de büyük hekim grevinde olduğu üzere. 1983 yılında 118 günlük hekim grevinde dönemin iktidarı hekimlerin yüzde 40’ını askere almakla tehdit etmişti.

“ Hekim grevleri ilk olarak 1962’de Kanada’da başlamıştı. Sonrasında “1973 İsrail; 1975 İngiltere; 1976 ABD, Kolombiya; 1980 İsveç; 1983 İsrail; 1984 Finlandiya; 1999 Almanya, İspanya, Lübnan; 2000 İsrail; 2001 Finlandiya, Yunanistan; 2002 Fransa, Portekiz, Hindistan; 2003 ABD, Fransa, Gana, Hırvatistan, İrlanda, Şili, Yenizellanda, Zambia;, 2006-2010 Güney Afrika; 2011-İsrail; 2012-İngiltere; 2020-Fransa, Hong Kong; 2022-2023-Nijerya ve İngiltere’de kamu sağlık sektöründe grevler ve eylemler oldu”. (1). Bu bağlamda Türkiye’de de 2002’den bugüne çok sayıda uzun süreli grevler yaşandı. (1)

Dünya tarihinde hekim grevleri diğer iş kollarına kıyasla oldukça nadirdi son üç yıla kadar. Hipokrat’tan beri hekimler yüksek sosyal statüleri ve refah düzeylerimin iyiliğiyle bilinirdi. Dünyada sağlık alanında politik tercihlerin oluşturduğu yapısal başarısızlıklar, çalışanların satın alma gücünün azalması, çalışma koşullarındaki kötüye gidiş binyılların hekim gerçekliğini tersyüz etti.

Hekimlerin sosyal statüsü gerilerken bir o kadar da yoksullaşıyorlar. Hekimlerin pasif proleterleşmeden aktif proterleşmeye geçiş süreci bazı ülkelerde daha hızlı olsa da tümünde tamamlanmaya yakın.

Bir o kadar da iş yükleri artıyor hekimlerin dünya genelinde. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ-WHO) Avrupa Sağlık İşgücü ve Hizmet Sunumu Bölgesel Danışmanı Tomas Zapata, “Temelde dört ana faktörden dolayı talep artışı var: Nüfusun yaşlanması, multimorbidite ve kronik hastalıkların artması, COVID-19 pandemisi sırasında bekleme listesi açısından biriken yığılmalar ve ayrıca hastaların artan beklentileri” diyor bir söyleşisinde.

Kapitalizm krizini sağlık ve sosyal güvenlik başlıklarında aşmakta zorlanıyor. Kırılma noktası sağlık olacağa benziyor. Son bir yılda hekimlerin de katıldığı sağlıkçı grevlerinin ilgili ülke tarihlerinin en uzun grevleri oluşunu iyi okumak gerekiyor.

Hipokrat’tan bugüne mesleki antlarında hastaları arasında ırk, dil, inanç ayrımı yapmama bulunan hekimler, dünya genelinde hak arama mücadelesinin merkezine oturacağa benziyor. Ülke sınırlarını aşan hak arama mücadelesi olarak grevler, hekimler ve cümle sağlıkçılar eliyle aynı anda tüm Avrupa'da ya da daha geniş coğrafyalarda hayata geçeceğe benziyor çok da uzak olmayan bir gelecekte.

Türkiye’de hekim meslek örgütü TTB'de toplumcu hekimlik anlayışının on yıllardır benimsenmiş olmasının bir getirisi olarak grevlerde hekim hakları kadar toplumun sağlık hakkı da talepler arasında yer buluyor.

Aile hekimliklerinin grev pratiğine sahip çıkmak aynı zamanda tüm toplumun sağlık hakkına sahip çıkmak demek.

Türk Tabipleri Birliği (TBB), sendikalar ve ilgili derneklerin oluşturduğu 14 kuruluş, yönetmeliği protesto etmek üzere üç günlük iş bıraktı geçtiğimiz hafta. Talepler karşılanmazsa aralık ayında beş gün grev gündemde.

Unutmayalım, dayanışmanın dışında kalmayalım.

 Sağlıcakla kalın.

(1) HEKİMLİKTE G(Ö)REV FENOMENİ: NİTEL ARAŞTIRMA KUBİLAY ÖZER / https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3312021,