Etki ajanlığı: Muhalefet 'casusluk' sayılacak

Geçen hafta bu köşede Noterlik Kanunu içine sokulan etki ajanlığı yasa teklifinin TBMM Adalet Komisyonu’nda nasıl tartışıldığını tutanaklar üzerinden aktarmaya çalışmıştım. Teklif Adalet Komisyonu’ndan geçti ancak Genel Kurul’a gelmeden önce yasanın gerekçelendirildiği uluslararası düzenlemelerin nasıl çarpıtıldığını açıklamakta yarar var.

Komisyon’da söz alan MİT Müsteşarlığı Hukuk Dairesi Başkanı Fuat Midas, casusluğun geçmişte olduğu gibi gizli evrak alıp vermeden çok daha karmaşık hale geldiğini, ulusal güvenliği sağlamak için yeni düzenlemelere ihtiyaç duyulduğunu söylemişti. Yani ne ABD’de 1938’den beri yürürlükte olan (FARA), ne Rusya’da 2012’de uygulanmaya başlanan, ne de Gürcistan’da geçen yıl kıyameti koparan yabancı ajan yasasıydı örnek alınan. Türkiye’de yasaya takılan isim, tartışmaları bir anlamda yanlış yönlendirmişti. ABD, Rusya ve Gürcistan’daki yasalarda finansmanını (ya da finansmanının bir kısmını) yabancı ülkelerden sağlayan medya ve sivil toplum kuruluşlarının ve de buralarda çalışanların “yabancı ajan” olarak kayıt altına alınması öngörülüyor. Bu elbette gazetecilerin ve hak savunucularının etiketlenmesi anlamına geldiği için ve onlara uygulanacak yaptırımlar farklı olduğu için demokrasi ve ifade özgürlüğüne zarar verir nitelikte. Ancak bugün tartıştığımız yasa teklifi böyle bir içeriğe sahip değil. Bunu fark etmiş olacaklar ki MHP Genel Başkan Yardımcısı İsmail Özdemir geçen hafta fon alan yayın kuruluşlarının lisanslarının iptal edilmesi için yeni bir yasa teklifi verdi. Bu teklif ne kadar ciddiye alınacak, gündeme ne şekilde gelecek henüz bilmiyoruz, onu önümüzdeki yazılara bırakalım.

Gündemde olan, TCK 339’a eklenecek teklif casusluğu genişleterek muallak, müphem bir suça dönüştürüyor. “Devletin güvenliği veya iç veya dış siyasal yararları aleyhine yabancı bir devlet veya organizasyonun stratejik çıkarları veya talimatı doğrultusunda suç işleyenler hakkında üç yıldan yedi yıla kadar hapis cezası" öngörüyor. Fuat Midas yasayı savunurken diyor ki “"...pek çok Batılı ülkede de ‘casusluk’ tanımı ‘casusluk’ olarak değerlendirilen fiiller açısından çok büyük bir çeşitliliğe gidildi. Çok yakın tarihte bahsedebilirim ki, mesela, Hollanda'da aynı buna benzer bir düzenleme geçmek üzere, altı yıla kadar hapis cezası öngörülüyor orada da; İngiltere'de benzer bir düzenleme var, Belçika'da getiriliyor.” Şimdi bakalım öyle mi?

HOLLANDA VE İNGİLTERE’DE DURUM NE?

Hollanda’da Ulusal İstihbarat Servisi (Intelligence and Security Services, AIVD) ve Ordu İstihbarat Servisi'ni (Military Intelligence and Security Service -MIVD) düzenleyen yasa bir araştırma göreviyle ilgili olması, ulusal güvenliğe yönelik bir tehdidin varlığı, mahremiyet ihlalinin hedefle orantılı olması ve söz konusu bilgiyi elde etmenin alternatif bir yolunun bulunmaması halinde istihbarat örgütlerine vatandaşları ya da örgütleri izleme yetkisi tanıyordu. Midas'ın bahsettiği Temporary Cyber Operations Act (Geçici Siber Operasyon Yasası) 2024 yılında yürürlüğe girdi ve siber saldırıların önlenmesi için istihbaratın yetkileri genişletildi. Çok tartışma yaratan bu değişikliği protesto eden Soruşturma Yetkileri Komitesi'nin (the Investigatory Powers Committee) bir üyesi istifa etti. Bunun öncesinde 2021 yılında Terörle Mücadele ve Güvenlik Ulusal Koordinatörlüğü (NCTV) istihbarat yetkilerini genişletecek bir başka yasa önerisi sunmuş ancak sivil toplum kuruluşlarının itirazlarıyla yasa geri çekilmişti. 2022'de Amsterdam'da bir mahkeme, NCTV ve Hollanda polisi tarafından sahte Twitter, Facebook ve Instagram hesapları kullanarak izlenen, kişisel verileri belediyelerle, yabancı güvenlik servisleriyle, Europol'le ve Interpol'le paylaşılan, teröristler listesine alınarak seyahat özgürlüğü kısıtlanan Frank van der Linde'nin haksızlığa uğradığına, tazminat hakkı doğduğuna hükmetti. Kasım 2022 ve Mart 2023'teki protestolar sırasında yine NCTV'nin iklim, kadın hakları ve ırkçılık karşıtı hareketler gibi düzinelerce sivil toplum kuruluşu ve bireyin çevrimiçi faaliyetlerini, Signal yazışmalarını izlediği tespit edildi. NCTV elinde yeterli bir yasal dayanak bulunmadığı için 2021'de bu izlemeleri durduğunu itiraf etti. Son yasa bu yetkileri genişletmeyi amaçlıyor. Yine ciddi protesto ve kınamalarla karşılaşıyor. Görüldüğü gibi ortada "iç ve dış siyasal yararlar"a aykırı faaliyetlerin cezalandırılması gibi müphem bir tanım yok, izleme yetkisinin artırılması var ve de bizde olmayan ama Hollanda'da işleyen bir hukuk var.  

İngiltere’de ise yine gazetecilerin ve sivil toplum kuruluşlarının online ortamda izlenmesine olanak tanıyan Online Güvenlik Yasa Tasarısı sivil toplum örgütleri, akademisyenler ve siber uzmanların tepkisine yol açtı. “Casusluk maddesi” olarak bilinen 122. madde, özel sektörün, özel dijital iletişimin kitlesel olarak gözetlenmesi için yetkilendirilmesini içeriyordu. Tasarı 122. Madde çıkarılarak, platformlara nefret söylemini önlemeye yönelik sorumluluklar yükleyerek Ekim 2023’te yürürlüğe girdi. Ayrıca devlet organlarının gazetecilik materyallerini kontrolsüz bir şekilde elde etmesine ve incelemesine olanak sağlayan Snoopers' Charter olarak bilinen 2016 tarihli Soruşturma Yetkileri Yasası da Ekim 2024’te daraltıldı. MI5 ve MI6 gibi kurumlara 'toplu' veri dinleme ve insanların cihazlarını hack’leme yoluyla elde ettikleri gizli gazetecilik materyallerini elde etmeden önce Soruşturma Yetkileri Komiseri'nden izin alma zorunluluğu getirildi. 

Belçika’da sözü edildiği gibi bir düzenleme girişimine rastlamadım ancak Center for Democracy and Technology bünyesinde sivil toplum kuruluşları ve gazeteci örgütlerinden oluşan bir koalisyon, gözetleme faaliyetlerinin ve bunun için kullanılan casus yazılımların demokrasiye, Avrupa değerlerine zarar verdiği gibi yasa dışı olduğunu ilan etti.

CASUSLUK ZATEN SUÇ, MUHALEFET DE SUÇ SAYILACAK

Bu örneklerde görüldüğü gibi Batılı ülkeler arasında devletin “çıkarları”na aykırı ya da “yabancı bir devlet veya organizasyonun stratejik çıkarları”yla uyumlu faaliyet yürütmenin casusluk suçu sayıldığı hiçbir ülke yok. Bizde zaten 2014’te değiştirilen MİT Kanunu istihbarat örgütlerine her türlü izleme, gözetleme yetkisi veriyor, eksiği yok, fazlası var. Bu açıkça başka ülkelerdeki düzenlemelerin Türkiye’de iktidarın hoşuna gitmeyen haber, hak savunusu ya da akademik araştırmaları susturmak, cezalandırmak için çarpıtılması demek. Daha açık şeklini Midas söylüyor zaten: 

“Ha, şeyi de mesela bir soru olarak zikredilmişti diye hatırlıyorum. Niye üç yıldan yedi yıla? Şimdi, onu da şöyle arz edeyim: Diğerleri zaten casusluk klasik anlamda casusluk fiilleridir yukarıda ve bunlar gerçekleştirildiği takdirde gerekli ağır cezaları öngörmektedir. Bizim burada kastettiğimiz, oradaki klasik anlamdaki casusluk fiilleri değil, üçüncü bir ülkenin ülkemde yürütmek istediği istihbarat faaliyetini engelleyici yönde ve bir konuyu daha arz edeyim. Bu kişiler Türk vatandaşlarını da aparat olarak kullanıyorlar. Yani bir keşif çalışması için, bir yerde bir tespit için memuru da kullanıyorlar gereken hâllerde. İşte, biz Türk vatandaşlarının da bu tür faaliyetlerde yer alma niyeti olduğu takdirde bir kere daha düşünmelerini temin açısından cezaların caydırıcı olabilmesi yönünde böyle bir ihtiyacı dile getirdik…”

E oldu olacak iktidar bir tahkikat komisyonu kursun, tıpkı Demokrat Parti’nin 1960’ta yaptığı gibi “Türkiye Büyük Millet Meclisi Tahkikat encümenlerince ittihaz olunan tedbir ve kararlara her ne suretle olursa olsun muhalefet edenler bir seneden üç seneye kadar ağır hapis cezası ile cezalandırılırlar” densin olsun bitsin. Bugünkü yasa teklifi muhalefet edeni “casus” olarak cezalandıracak, aradaki fark bu.