‘Suriyeliler gitsin mi, kalsın mı’ tartışması üzerine

Esad rejiminin düşmesinden hemen sonra, başta Almanya ve Türkiye olmak üzere pek çok Avrupa ülkesinde Suriyeli mültecilerin geri dönüp dönmeyeceği tartışması alevlendi. Aşırı sağcılar, faşistler, ırkçılar, mülteci ve göçmen düşmanlığı üzerinden oy toplayan popülist partiler ile onların sesi durumundaki medya Suriyeli mültecilerin hepsinin bir an önce ülkelerine dönmesi çağrısında bulundu. Almanya’nın başını çektiği birçok Avrupa ülkesi, bölgede gelişmelerin bundan sonra nasıl seyredeceğinden bağımsız olarak Suriye vatandaşlarının iltica başvurularını durdurdu. Bu, artık başvuruların kabul edilmeyeceği anlamına geliyor.

Suriye’de belirsizlik bir süre daha devam edeceği için kimse kısa sürede kitlesel dönüş beklemiyor. Ancak, önümüzdeki dönem ortamın sakinleşmesi durumunda çok sayıda Suriyelinin özlem gidermek için, kesin dönüş olmasa da, memleketlerine gidip gelecekleri açık. Özellikle de Avrupa’ya gelenler için bu söylenebilir.

Burada elbette Suriyeli mültecilerin tümünü aynılaştırmamak gerekiyor. Ortak paydaları “Esad rejiminden kaçmak” olan bu insanların farklı ulusal, etnik, inanç ve sınıfsal kimliklere sahip oldukları unutulmamalı. Federal Göç ve Mülteciler Dairesinin (BAMF) verilerine göre 2015’ten bu yana Almanya’ya iltica başvurusunda bulunan Suriyelilerin yüzde 60’ından fazlası Arap. Yaklaşık üçte biri ise Kürt. Yüzde 90’dan fazlası Müslüman, yüzde ikiden azı Hristiyan ve yaklaşık yüzde biri de Êzîdi.

Hal böyle olunca hepsini aynı kritere bağlayarak Suriye’ye “sınır dışı” planları hazırlamak kesinlikle doğru değil. Sünni İslam inancından olan Araplar için yeni yönetimle inanç bazında bir uyum görüldüğü için çok fazla bir sorun görünmeyebilir. Ancak bu Kürtler, Aleviler, Hristiyanlar, Dürziler ve diğer inanç ve uluslar için geçerli değil. Bilakis onlar için tehlike sürüyor.

Birleşmiş Milletler Sığınmacılar Yüksek Komiserliğinin (UNCHR) resmi verilerine göre 2011’de başlayan savaş öncesinde Suriye’de 22 milyon insan yaşıyordu. Savaşla birlikte bunların 6.4 milyonu yurt dışına kaçmak zorunda kaldı. Türkiye 3.1 milyon ile Suriyelilere en fazla kapılarını açan ülke oldu.

Türkiye üzerinden Avrupa ülkelerine yüz binlerce Suriyeli geçiş yaptı. Avrupa’da Suriyelilerin en fazla yaşadığı ülke ise Almanya’da. Hafta başından bu yana basın ve resmi makamlar Suriyelilerle meşgul. Farklı veriler ortalıkta dolaşıyor. UNCHR’nin 2024 verilerine göre Almanya’da 780 bin Suriyeli mülteci yaşıyor. Almanya’daki Yabancılar Kayıt Merkezine göre ise 2023 itibarıyla ülkede 973 bin Suriye vatandaşı yaşıyor. Savaş başlamadan ülkede yaşayanların sayısı sadece 32 bin idi. Yaklaşık 1 milyon Suriyelinin Almanya’yı kısa bir süre içinde terk etmesi durumunda bunun sarsıcı sonuçlara yol açacağı de birkaç gündür değişik biçimlerde tartışılıyor.

Federal İş ve İşçi Bulma Kurumu verilerine göre, mayıs 2024 itibarıyla yaklaşık 226 bin 600 Suriyeli sigortalı olarak inşaat, gastronomi, sağlık, yaşlı bakımı gibi sektörlerde çalışıyor. Alman Hastaneler Federasyonu (DKG) Suriyeli doktorların ülkelerine dönmeleri halinde bunun Almanya’daki sağlık sistemi için doğuracağı sonuçlar konusunda uyarıda bulundu. Alman Tabipler Birliğine göre geçen yılın sonunda ülkede 5 bin 758 Suriyeli doktor çalışıyordu ve bunların yaklaşık 5 bini hastanelerde görev yapıyordu. Almanya’da Suriyeliler en büyük “yabancı doktor” grubunu oluşturuyor. Federal Sağlık Bakanlığına göre hemşirelik ve hasta bakıcılığı mesleklerinde halihazırda yaklaşık 200 bin istihdam açığı var. Hükümet yurt dışındaki kalifiye iş gücü getirmek için yaptığı girişimlerden istediği sonuçları elde edemedi. Resmi verilere göre her yıl ülkeye 400 bin kalifiye iş gücünün gelmesi gerekiyor. Bütün bunlardan ötürü Suriyelilerin tümünün geri dönmesi başta sağlık olmak üzere birçok alanda personel açığını büyütecek.

Bu nedenle önümüzdeki dönem asıl olarak kendi geçimini sağlayamayan, sosyal yardım ile geçinen, çeşitli suçlara karışan, dil öğrenemeyen ve toplumsal yaşama katılamayan “en alttaki” Suriyelilerin gönderilmesi daha sık gündeme gelebilir. Ama kalifiye ve bir iş yerinde çalışan, dil öğrenen Suriyelileri tutmak için değişik planlar gündeme gelebilir. İçişleri Bakanı Faeser, meslek sahibi Suriyelileri tutmak istediklerini açık olarak söyledi.

Almanya’nın tanınmış göç araştırmacılarından Jochen Oltmer de geri gönderme tartışmalarına tepki göstererek, “Suriyelilerin büyük bir geri dönüş dalgası olası görünmüyor. Suriye’deki durumun istikrara kavuşması halinde geri dönmek isteyenler olacaktır. Ancak bu sayı abartılmamalıdır. Çocuk, genç ve yetişkin olarak gelmiş, burada okula gitmiş, eğitimini tamamlamış ya da çocuklarının geleceğini Almanya’da gören birçok insanın geri döneceğini sanmıyorum” dedi.

Anlaşılan o ki Almanya, Suriyelileri “işe yarayanlar” ve “yaramayanlar” şeklinde ayıracak ve buna göre bir politika izleyecek. Benzer bir durum önümüzdeki yıl Ukraynalılar için de gündeme gelebilir. Savaşın bitmesi durumunda Almanya’ya gelen yaklaşık bir milyon Ukraynalının geri dönmesi gündeme gelecek. Zira oturumlar savaşa endekslendi. Ukraynalıların da geri dönmesi durumunda birçok alanda telafisi zor iş gücü açığı oluşacak. Bu zaten durgunluk aşamasına olan Alman ekonomisini beklendiğinden daha olumsuz etkileyebilir.

İstenmeyen her bir mültecinin aslında sermaye için ucuz iş gücü olduğu da böylece kendisini ele veriyor.