An

Anı var kılan zamandır şüphesiz… Zaman ana dahildir… Tanpınar’ın yazdığı gibi, “Sanki tek bir anda gün, saat, mevsim”… Belki de bu yüzden an kelimesinin bir anlamı da bellektir… An, bellektir ama aynı zamanda bellekten kaçış, zamanı unutuştur an… Anı özel yapan da budur… Onun iyi ya da kötü olmasından bağımsız, an özeldir, zamanı içeren ama onu aşan, zamana tabi ama onu yadsıyan, zamanı başka türlü akıtandır an… An ayrıksı olandır… Belki de bu yüzden zaman bekler, an beklemez… zaman haber verir, an ansızın… Zaman değişimdir, gelip geçiştir… an ise kalan, belki bu yüzden bellektir…

Zaman ana dahildir ama bir yandan da anlar kurar zamanı yeniden. İnsanların yaşamlarındaki “özel” anlar. Toplumların tarihlerindeki “kritik” anlar. İyi ya da kötü anlar… Zamanın aşıldığı, akıl, duygu, bilinç ve iradenin sınırlarının zorlandığı, içinde taşıdığı zamana yeni bir yön verme potansiyeli taşıyan anlar… Kişisel yaşamlarımızda ya da toplumsal, ulusal, küresel tarihimizde dönüşümlerin önünü açan anlar…

Öyle değil midir ya… “An gelir/ paldır küldür yıkılır bulutlar/ gökyüzünde anlaşılmaz bir heybet… An gelir şimşek yalar/ masmavi dehşetiyle siyaset meydanını…” Attila İlhan bile ölür…

Eskinin öldüğü ama yeninin henüz doğmadığı canavarlar zamanında yaşıyoruz, büyük düşünür Antonio Gramsci’nin ifadeleriyle… Nedir ölen peki? Ölüp de canavarları serbest bırakan…     

Önce reel sosyalizm öldü sonra “muzaffer kapitalizm”- ki İsa’sını bekliyor Lazarus misali-.

İkinci dünya savaşı sonrası kurulan nizam iki kutuplu bir dünya çıkardı karşımıza. Bir yanda SSCB ve sosyalizm, diğer yanda ABD ve kapitalizm ana unsurlardı. Savaşın yıktığı ama hızla toparlanan Avrupa ve sömürgecilikten çıkan ve bağımsız devletler haline gelen çok sayıda yeni devlet bu resmin diğer unsurları. Soğuk savaş olarak adlandırıldı bu dönem. Modern anlamda kavramı ilk kullanan Eduard Bernstein olsa da ilginç bir şekilde İkinci Dünya Savaşı sonrasında kavramı ilk kullanan yazar George Orwell’dır. İkinci Dünya Savaşı'ndan 1989'da Berlin Duvarı'nın yıkılmasına, 1990'da Almanya'nın birleşmesine ve ertesi yılın sonunda SSCB'nin dağılmasına kadar uzanan olaylar dizisini kapsayan tek bir döneme işaret eder.

Kabaca Hiroşima’ya atom bombası atılan anla, Berlin Duvarı’nın yıkılış anı arasında…

Hayvan Çiftliği’nin son sayfalarında, hayal kırıklığı içinde pencereden salondaki uzun masayı seyreden Clover ve arkadaşları gibi... Bu “an”, Clover ve arkadaşları için zamandan kopmuş bu an, masada kadeh kaldıranlar için zamana hükmetmenin önünü açacaktı…

Ve “muzaffer kapitalizm” dönemi başladı. Tarih son bulmuştu, ideolojiler son bulmuştu. Batı tarzı liberal demokrasi ve onun son insanı… Küreselleşme dendi soğuk savaş sonrasına… Artık demir perde yoktu ya, “muzaffer kapitalizm” küreselleşme ile birlikte getirecekti küresel refahı, küresel özgürlükleri, küresel demokrasiyi, küresel barışı… İflas eden vaatler toplamı olarak geçti tarihe küreselleşme… Ne vaat ettiyse “muzaffer kapitalizm” tam tersini beraberinde getirdi. Ekonomik krizinden, demokrasi krizine, göçmen krizinden, iklim krizine, sekülerizmin krizinden, insanlık krizine… çoklu kriz dendi dönemin adına. Çoklu kriz dönemi.

Muhtelif anlar aklımızda bu dönemden… Amerikan seçimleri sonrası kongrenin işgal anı mesela… Aylan bebeğin cansız bedeninin kıyıya vurduğu an… sokaklarda ellerinde silahlar, tanklar eşliğinde gerçekleşen çatışma anları, uzun sakallı vahşilerin kafa kesme anları, her yanı kan içinde ufacık çocukların hastanelerdeki telaş anları… Covid’in maskeli tenha anları mesela…  yanı sıra insanların isyan, özgürlük, eşitlik, adalet ve demokrasi için sokağa döküldüğü anlar… Mohamed Bouaziizi, İnci Anıtı, Tahrir Meydanı, Gezi Parkı yanı sıra Occupy-İşgal Et eylemleri… Dünyayı sarsan anlar…

Yeni anlara gebe dünya… 2025 yılında anlama çabasıyla paylaşmaya devam…

Tanpınar’la başladık onunla bitirelim şimdilik,

Ne içindeyim zamanın, / Ne de büsbütün dışında; / Yekpare, geniş bir anın / Parçalanmaz akışında.