İş güvenliği uzmanlığı belge mi?

İş güvenliği uzmanlarının (İGU) Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik 2024’ün son günlerinde değiştirildi. 6331 sayılı Yasa’nın “az tehlikeli ve kamu iş yerlerinde” uygulanıp uygulanmaması hâlâ net değilken, İGU’ların tehlike sınıfına uygun görevlendirmesi için yeterli İGU olmadığı iddiasıyla yapılan bir değişikle karşı karşıyayız. 3 yıl fiili çalışması olan, iş sağlığı ve güvenliği kayıt ve takip programında (İSG-KATİP) bir üst tehlike sınıfında çalışmasını belgeleyen uzmanlardan 5 bini, C sınıfından B’ye ve B sınıfından da A’ya bir defaya mahsus sınavsız geçirildi. Ortak sağlık ve güvenlik birimleri (OSGB) patronları ve işverenlerin, elde edecekleri uzman sayısındaki artış sayesinde İGU’ların sosyal hak ve imkanları ile ücretlerini insanca yaşama sınırının altına çekme fırsatı da sağlanacağı, yapılan tartışmalar arasında. İş güvenliği uzmanı olan, bağımlı iş ilişkisi ile çalışan sınıftaş (işçi sınıfı olarak, A-B-C sınıfı olarak değil) işçiler arasında bir adaletsizlik tartışması ve bölünme de bu yönetmelikle artmış durumda. Sınavsız belge yükseltme tartışmaları sürerken Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bağlı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünden; -önceki günlerde İGU sınavlarının ÖSYM sınav listesinde yılda bir defaya düşürülmesi ilan edilmesine rağmen- gelen açıklama ile Gazi Üniversitesi tarafından mayıs ayında bir sınav yapılacağı açıklandı. Bu ilan edilen yeni sınav takvimi de sınavsız belge verilmesinin de piyasadaki uzman ihtiyacını çözmediği ve çok az süre ile sınavsız belge yükseltmeye yetişemeyen uzmanların itirazları üzerine verildiği anlaşılıyor.

CEZA KORKUSUYLA ÇALIŞMAYA DEVAM

İGU’ların küçük bir kısmı önerilerinin yerine getirildiği iş yerlerinde çalışıyor. Çok büyük bölümü ise iş yerlerinin maddi nedenlerle yerine getirmediği eksiklerin oluşturduğu risk altında çalışıyor. İş güvenliği uzmanları, büyük risklerin olduğu durumlarda patronunu bakanlığa bildirip şikayet edip etmeme ikileminde kalıyor. Patronlar tarafından tamamlanmayan tehlikeli durumlardaki eksikliklerden kaynaklı yaralanma veya ölüm olursa karşı karşıya kalacağı ceza korkusuyla çalışmaya devam ediyor. 6331 sayılı Yasa ile piyasalaşan hizmetler; OSGB, gezici (mobil) sağlık hizmetleri/OSGB, basit tıbbi laboratuvar hizmetleri, sabit tıbbi tetkik mekanı (poliklinik), iş hijyen laboratuvar, mühendislik periyodik kontrol ve ölçümleri, iş yeri hekimi, iş güvenliği uzmanlığı, diğer sağlık personeli, eğitim kurumları, mesleki yeterlilik kurumları, kamu adına yapılan bazı kısıtlı hizmetler olarak karşımıza çıkıyor. Tüm bu alanlarda kısmi ve esnek, kuralsız çalışma yaygın hale geldi. İşçi sağlığı ve iş güvenliği hizmetlerinde maliyetin en aza düşürülmesi, bu hizmetlerin işverenlerin paket olarak piyasadan satın alınması için bu hizmetleri verecek donanım ve personele sahip kuruluşlar olan OSGB’ler kuruldu ve İSG alanında çalışanların yüzde 85’i bu OSGB’lerde çalışıyor. OSGB’ler 11 Ağustos 2023 tarihli genelge ile 17 No’lu sağlık ve sosyal hizmetler iş kolunda. Angarya ve görev tanımı dışı iş yükü, iş güvenliği uzmanlarının sıkça yaşadığı sorunların başında geliyor. Şoförlük, muhasebe, pazarlama ve satış, evrak dağıtımı, tahsilat gibi görev tanımı dışındaki işler yolda geçen sürelerle, esnek ve kuralsız çalışmayla birleştiğinde çalışma şartları da daha zor bir hale dönüşüyor.

PİYASAYA TERK EDİLEN EĞİTİMLER

2012 yılında yayımlanan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile işçi sağlığı ve güvenliği; insan ve halk sağlığı açısından bir hak olmaktan çıkarılarak hizmet sunumu ve piyasalaşmaya terk edilmişti. Yasa öncesi iş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimlerinin eğitimi ve kontrolü TMMOB ve TTB’deyken, 6331 sayılı Yasa bu alanı ortak sağlık ve güvenlik birimleri (OSGB) ve özel eğitim kurumları aracılığıyla piyasaya açtı. Yasayla birlikte eğitim ve kontrol TMMOB ve TTB’den alındı, yasa öncesi patronlar, kendi bünyesinde kadrolu şekilde iş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimi çalıştırmak zorundayken, yasa sonrası bu hizmet taşeronlaştırılmış oldu.Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB) tarafından 30 yıla yakın bir süre Türk Tabipleri Birliği (TTB) tarafından sürdürülen iş yeri hekimliği eğitimleri ve MMO’nun İş Güvenliği Mühendisi Yetkilendirme Yönetmeliği AKP iktidarı ile birlikte yok sayıldı. 2004 tarihli yönetmelikte, Türk Mühendisler ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) taraf olarak kabul edilirken, 2009 yılından sonra tamamen saf dışı bırakıldı. ÇSGB, meslek örgütlerinden aldığı eğitim alanını özelleştirerek piyasaya açtı.  Bu seçim sağlıkta çeteleşme ve özelleştirme politikalarının yansıması. Özel eğitim kurumlarındaki İGU eğitimlerine bir başka kişi, İGU’nun kimliği ile girip az da olsa yapılan denetimlerden de geçerken, uzaktan eğitimler özel eğitim kurumu tarafından İGU adına tamamlanıyor. Stajları ise tamamen naylon. Her ne kadar iş güvenliği uzmanlığı, iş yeri hekimliği, sağlık personeli sertifika sayısı 200 binin üzerinde ise de, eğitimin içeriği, sektörel uzmanlık, yenileme eğitimleri, ileri eğitimler, staj başta olmak üzere iş güvenliği uzmanlığı, iş yeri hekimliği, sağlık personeli eğitimleri oldukça yetersiz, bilimsel temellerden uzak piyasa koşullarına terk edilmiş durumda.