Ford ve Renault’nun tasarruf tedbirleri hukuka aykırı

Renault ve Ford, dünyanın en büyük otomotiv tekellerinden ikisidir. Türkiye’nin de en çok otomotiv üreten ve satış yapan şirketleri arasında neredeyse on yıllardır ilk 3 sırada yer almaktadırlar. 2024 yılı toplam otomotiv satışlarında Renault birinci, Ford üçüncü sırada yer almıştır.

Geçtiğimiz 10 günde ise her iki şirketin Türkiye’deki fabrikalarına dair art arda ilginç haberler okuduk. Gazetemiz Evrensel’in 9 Ocak tarihli nüshasında yer alan haberde, Koç Holdinge ait Ford Otosan’ın yönetimi, Gölcük fabrikasında üretimde bir önceki yıla göre yüzde 3 düşüş olduğu gerekçesiyle kimi tasarruf tedbirlerini devreye soktuklarını duyurduğu belirtilmiş. Fabrikada üretim hatları, yemekhane ve soyunma odalarında tasarruf tedbirleri kapsamında ısıtıcılar çalıştırılmazken, işçiler soğukta çalışmak zorunda bırakılmakta. Koruyucu ekipmanlardan da kısıtlamaya giden fabrika yönetimi, işçilere eldiven istenmemesini salık verirken, kimi bölümlerde aydınlatma ışıkları da kapatılmış.

Gazetemizde dün yer alan haberde ise Renault yönetimi, “Dünyadaki 14 fabrikamızdan en hızlısı” dediği Bursa’daki fabrikada, üretimde artış yaşanmasına rağmen tasarruf tedbirlerine başlamış. İşçilerin aktardığına göre bazı bölümlerde ısıtıcılar kapatılmış, sıfır derecede çalışan yerler bulunmakta. Kışlık iş kıyafetleri hâlâ dağıtılmamış. Birçok işçi ya eldivensiz ya da yırtık eldivenle çalıştırılıyor.

Haberler insanlık dışı çalışma koşullarını kârlılık, verim, ücret düzeyi gibi birçok yönüyle irdeliyor. Bu yönlere girmeden hukuk meseleye nasıl bakıyor kısaca değerlendirelim.

İŞÇİYİ GÖZETME BORCU

Mevzuata göre hiç bir işveren çalışma koşullarını keyfi olarak belirleyemez. Hem Borçlar Kanunu’na hem de 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre işverenlerin işçiyi gözetme borcu bulunmaktadır. Patronlar, iş yerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmakla, sağlık ve güvenlik tedbirlerini değişen şartlara uygun hale getirmekle ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapmakla yükümlüdür. İşçiyi, gözetme borcu, en basit anlatımla, patronların işçinin kişilik haklarını, sağlığını, bedensel bütünlüğünü korumasını, iş ilişkisi içinde işçiye zarar verebilecek davranışlardan kaçınmasını, iş yeri ortamından ve işten kaynaklanan risklere karşı korumasını kapsayan bir borçtur.

Mevzuat, patronlara sadece bu genelleme içerisinde sorumluluk yüklemekle kalmamakta, aynı zamanda ortam sıcaklığından iş yerinde kullanılacak koruyucu kişisel donanıma kadar birçok detayı da düzenlemektedir. Mevsime ve işe uygun iş kıyafeti, ayakkabı, eldiven, şapka, gözlük vb. kıyafetler işverenler tarafından sağlanmak zorundadır.

YÖNETMELİK NE DİYOR?

Patronlar, iş yeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik gereği iş yeri bina ve eklentilerinde yeterli aydınlatma, havalandırma ve termal konfor şartlarını oluşturmalıdır. Yine yönetmelik ekine göre iş yerlerinde termal konfor şartlarının çalışanları rahatsız etmeyecek, çalışanların fiziksel ve psikolojik durumlarını olumsuz etkilemeyecek şekilde olması esastır. Çalışılan ortamın sıcaklığının çalışma şekline ve çalışanların harcadıkları güce uygun olması sağlanmalıdır. Yönetmelikte, iş yerlerinde termal konfor şartlarının ölçülmesi için standartlara ve ölçüm yöntemlerine de atıf yapılmaktadır. Bu standartlara göre işçinin çalışma tulumu, eldiven, şapka, uygun ayakkabı gibi kıyafetleri de sağlandığında, imalathanelerde hissedeceği ısının 27 derecelerin altına düşmemesi gerekmektedir.

Yine yönetmeliğe göre dinlenme, bekleme, soyunma yerleri, duş ve tuvaletler, yemekhaneler, kantinler ve ilk yardım odaları kullanım amaçlarına göre yeterli sıcaklıkta bulundurulmak zorundadır.

DEVLETİN DENETİM YÜKÜMLÜLÜĞÜ

Açık ki Ford ve Renault gibi büyük ve göz önündeki iş yerleri dahi işçiye karşı yasal yükümlülüklerini yerine getirmemektedir. Peki denetim görevi olanlar ne yapıyor? İş Yasası devlete, çalışma hayatı ile ilgili mevzuatın uygulanmasını izleme, denetleme ve teftiş etme ödevi vermiştir. Bu ödevin de Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bağlı ihtiyaca yetecek sayı ve özellikte teftiş ve denetlemeye yetkili iş müfettişlerince yapılacağı belirtilmiştir.

SENDİKALARIN GÖREVİ

Ayrıca her iki iş yerinde işçilerin sendikası vardır. Sendikalar üyelerinin hem mevzuattan hem de toplu iş sözleşmesinden kaynaklanan haklarını korumakla yükümlüdür. Bu yükümlülük, patronlara mevzuattan kaynaklanan işçi haklarını uygulatmak için demokratik toplu eylem hakkını kullanmayı da içerir.

İşin özeti, iş yerindeki fiziksel koşullara, iş kazalarını önlemekte oldukça önemli düzenlemelere ilişkin var olan haklar da kağıt üzerinde kalıyor. Haklara işlerlik kazandırmak için sendikal sistemin, iç ve dış denetim imkanlarının sil baştan düzenlenmesi ve etkili kılınması gerekiyor.