1967 yılına gelindiğinde milyonlarca insan bu hastalıktan ölmeye devam ediyordu. Çiçek hastalığı eradikasyonu programı (1967) ile Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ/WHO), çiçek hastalığını ortadan kaldırmak için küresel bir program başlattı. Bu süreçte Sovyetler Birliği ve başlangıçtaki “Direnci ve geriye düşürme çabalarına” rağmen ABD’nin iş birliği kritik rol oynadı.

Sovyetler Birliği, yüksek kaliteli çiçek aşısı üretiminde dünya liderlerindendi. “WHO’nun programı kapsamında 1.5 milyar doz aşı üreterek gelişmekte olan ülkelere bağışladı, uzman ekipler göndererek aşılama kampanyalarına liderlik etti.” ABD ise maddi destek sağlayarak WHO’nun lojistik ve operasyonel ihtiyaçlarını karşılamasına yardımcı oldu. 1980’e gelindiğinde çiçek hastalığı dünyadan silinmişti.

Ne zaman dünyayı bir salgın hastalık kasıp kavursa, ABD’de Dünya Sağlık Örgütünü ve evrensel dayanışmayı geriye çekme teamülü gelişiyor. Geçmişte çiçek hastalığı günümüzde Covid 19 pandemisi...

Trump geçen hafta başkanlığının ilk gününde salt ABD yurttaşlarını değil tüm dünyayı etkileyecek iki kararnameye imza attı. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Paris İklim Anlaşması’ndan çekilme kararını ikinci kez başlatmış oldu.

Süreç yeni değil. 2020 yılında Covid 19 pandemisinin ilk aylarında yine başkandı ve Dünya Sağlık Örgütüne (DSÖ/WHO) ülkesinin maddi yardımlarını durduracağını açıklamıştı. O dönem gerekçesini “WHO’nun koronavirüsün yayılmasını gizlemesine ve süreci iyi yönetmemesine yönelik olacak” diye gerekçelendirmiş ve yine Çin ile ilişkilendirmişti. Yaklaşık 60 milyon dolar ile en büyük fon ABD’ye aitti. Fonun kesilmesi bir anlamda WHO’nun çökmesi anlamına geliyordu.

Microsoft Kurucusu Bill Gates, o dönem Trump’ı eleştirerek “Küresel bir sağlık krizi yaşanırken Dünya Sağlık Örgütünün fonlamasını durdurma fikri tehlikeli. WHO’nun görevi Covid-19’un yayılımını yavaşlatmak ve eğer çalışmaları durdurulursa onların yerini alabilecek başka bir kuruluş da yok” demişti.

WHO, 11 Mart 2020’de koronavirüsü küresel salgın olarak sınıflandırdığında ABD ve İngiltere gibi bazı ülkeler başlangıçta WHO’nun tavsiyelerini yerine getirmemişti. Trump, Şubat 2020’de “Amerikalılar için tehlike düzeyi çok düşük” demiş ve “ABD’de 15 olan koronavirüs vakalarının sayısının birkaç gün içinde sıfıra düşeceğini” iddia etmişti. Akabinde “ABD’de koronavirüs vakalarının sayısı haftalar içinde 600 bini aşmış, virüsün neden olduğu 25 binden fazla kişi hayatını kaybetmişti.”

Dünyanın saygın tıp dergilerinden Lancet’in Yayın Yönetmeni Dr. Richard Horton, Trump’ın WHO kararını “İnsanlığa karşı işlenen bir suç” olarak tanımlamıştı.

Elbette WHO’a Trump ne diyorsa tersi doğrudur diye bakamayız. Artıları ve eksileri ile heybesi dolu bir örgüt WHO.

1948’de Çin ve Brezilya’nın önerisi ile Birleşmiş Milletler bünyesinde oluşturulan WHO’nun kuruluş amacı, “Tüm insanların mümkün olan en yüksek sağlık standardına ulaşmasını sağlamak” olmakla birlikte zaman içinde sapmalar olduğuna dair halk sağlığı camiasında da eleştiriler var:

-“Önleyici sağlık hizmetlerinden uzaklaşma

-Gelişmiş ülkelerin sağlık sorunlarına öncelik verilmesi, düşük gelirli ülkelerin temel sağlık problemlerine yeterince odaklanılmaması.

-Ticari çıkarların etkisinde kalma, ilaç ve gıda sektöründen gelen etkiler ile tarafsızlığının sorgulanması.

-Pandemiye geç tepki vermesi, Çin'in salgın yönetimini sorgulamakta yetersiz kalması

-2014'te Batı Afrika'daki ebola salgınına müdahale etmekte geç kalması, on binlerce kişinin ölümü

-İklim değişikliğinin sağlık üzerindeki etkilerine geç odaklanması

-Tüberküloz ve sıtma kontrolünde sürdürülebilir başarı sağlanamaması"

Bir o kadar da başarı öykülerine sahip WHO. Çocuk felcinin yeryüzünden silinmesi, HIV/AIDS’in önlenmesi ve tedavisi konusunda farkındalık yaratıp kaynak sağlaması, su hijyeni, anne-çocuk sağlığı ve temel ilaçlar listesi gibi birçok uluslararası standart geliştirmesi heybesindeki diğer bazı artılar.

Trump’un WHO’dan çekilme kararı insanlığa karşı bir tehdit.

Neoliberal sağlık politikalarının WHO’ya dayatılma çabası.

ABD’nin fonlamayı durdurmasıyla WHO’nun en büyük finansörü üye devletler değil Bill ve Melinda Gates vakfı haline gelecek belki de. Ama bir o kadar da Trump arkasında saf tutmuş Elon Musk, Jeff Bezos and Mark Zuckerberg gibi ultra milyarder sermaye grupları var.

Yeni dünya düzeninin ve sermaye gruplarının dünya genelinde evrensel ve köklü kurumlarda devletlerin yerine ikame olma faaliyetlerinin güncel sahnesi Dünya Sağlık Örgütü olacağa benziyor.

Ama işleri öyle kolay yürümeyecek. Oyun çağında pandemi ile eve kapatılan çocuklar, pandemi deneyimi ile bu güce evrensel anlamda dur demenin bir yolunu bulur elbet.

Sağlıcakla kalın.