Kamu TİS’leri dönüm noktası olabilir mi?

600 binin üzerinde kamu işçisini kapsayan toplu iş sözleşmesi sürecindeyiz. TİS’in yürürlülük tarihi işçilerin önemli bir bölümü için 1 Ocak 2025. Ancak kamuoyuna da işçilere de herhangi bir TİS taslağı ilan edilmedi. TİS görüşmelerinin başladığına ilişkin bir emare de yok. 23 Ocak’ta toplanan Türk-İş Başkanlar Kurulunda kamu TİS’leri hiç gündeme gelmedi. 

Sendikalar hâlâ fiili bir TİS süreci yürütmeye başlamadı. Beklentiyi Türk-İş ve Hak-İş konfederasyonlarının imzalayacağı kamu toplu iş sözleşmeleri çerçeve protokolüne havale etmiş durumdalar. 

ÇERÇEVE PROTOKOL NE ZAMAN ORTAYA ÇIKTI?

Çerçeve protokolün tarihi ise 1989’a kadar gitmektedir. Türk-İş, 1980’lerin sonunda kamu toplu iş sözleşmelerinde daha güçlü bir müzakere yapmak ve sendikalar arasında iş birliğini sağlayarak ortak mücadele etmek için kurul oluşturmuştu. 1989 yılı kamu toplu iş sözleşmesi görüşmelerinde kurulların imzasıyla Kamu Kesimi Çerçeve Anlaşma Protokollü imzalanmış, hukuki yaptırımı olmayan bu protokoller gönüllü olarak 1989 yılından 2015 yılına kadar her sözleşme döneminde yenilenmişti.

2015 yılında uygulanan olağanüstü hal kapsamında çıkartılan 20/11/2017 tarih ve 696 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’yle Kamu Toplu İş Sözleşmeleri Çerçeve Anlaşma Protokolü sendikalar için bağlayıcı hale getirilmişti. 7079 sayılı Kanun’la da Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun ek 2’inci maddesi haline gelmiş ve kanunlaştırılmıştı. 

AYM KARARI SONRASI BAĞLAYICI DEĞİL

Ancak Anayasa Mahkemesi 17/4/2024 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan kararıyla ek 2. maddenin “Bu protokol hükümleri geçerlilik süresi içinde bu madde kapsamındaki idareler ile taraf konfederasyona üye olan sendikalar için bağlayıcıdır” hükmünü iptal etmişti. AYM, iptal kararının gerekçesinde, yasaya göre grev kararı alma imkanı olmayan konfederasyonlar eliyle yürütülen TİS sürecinin “sendika hakkına ve sendika hakkının bir unsuru olan grev hakkına” aykırı olduğunu belirtmişti. 

Hemen şunu belirtelim. İptal kararı sonrasında da kamu idaresi ile konfederasyonlar arasında tıpkı 2015 öncesinde olduğu gibi kamu çerçeve anlaşma protokolleri imzalanabilecektir. Ancak bu protokoller taraf idare ve üye sendikalar için bağlayıcı olmayacak. 

TİS MASASINDAKİ İMKANLAR ARTTI

Anayasa Mahkemesinin 6356 sayılı Yasa’nın ek 2’inci maddesindeki “bağlayıcılık” düzenlemesini iptal etmesiyle birlikte sendikaların ve işçilerin TİS masasındaki olanakları arttı. Artık kamuda örgütlü Türk-İş ve Hak-İş’e bağlı sendikalar, yasaya uygun TİS sürecini yürütme, taslaktaki talepleri kabul edilmediğinde uyuşmazlık çıkarma ve grev imkanına sahip. 

Ancak basına yansıyan haberlerden öğrenebildiğimiz kadarıyla, geçtiğimiz eylülde yetki tespiti için işlemlere başlama imkanına sahip olan sendikalar, süreci yavaşlatıyorlar. Anadolu Ajansının bakanlık kaynaklı haberine göre, sendikalar yetki başvurularını son bir, bir buçuk ay içerisinde yaptı.

Bu yavaşlık, hakkı geciktirerek kullanma, Kamu Çerçeve Anlaşma Protokolünün ve TİS’lerin ve yıl ortasında ancak imzalanabilmesine neden olacak. Gecikme kamu işçilerine kaybettirecek. İşçiler TİS farklarını alsa bile enflasyonist ortamda paranın değeri düşmüş olacak.  

SENDİKAL ANLAYIŞI DEĞİŞTİRME OLANAĞI

Bu arada geçtiğimiz hafta 28 Ocak’ta işçi sendikalarının üye sayılarına ilişkin tebliğ yayımlandı. Sendikalaşma oranı yüzde 14.97’de kaldı. 2024 ocakta bu oran yüzde 15.22 idi. Sendikaların yasal haklarını kullanmaktan bile imtina etmesinin, iyi TİS’ler imzalamamasının sendikalaşma oranını etkilemediği söylenebilir mi? 

Tam da bu noktada yine geçtiğimiz hafta Gebze’de grevdeki Green Transfo iş yerinin önünde Emek Partisi tarafından başlatılan “Barajsız sendika, yasaksız grev, güvenceli iş” kampanyasının önemi ortaya çıkıyor. Kamu, özel fark etmeksizin işçilerin ekonomik ve demokratik haklarını geliştirmesi için sadece yasal engellerin ortadan kaldırılması yetmeyecek. Yasal değişikliklerle birlikte 12 Eylül 1980 Askeri Darbesi sonrası yasal düzenlemelerle pekiştirilen hakim sendikal anlayışın da yok edilmesi gerekiyor. 

Açlık sınırının altında ücrete mahkum edilen kamu işçileri, sendikal anlayışı değiştirme imkanına sahip. Bu yıl kamu işçilerinin TİS’leri ile önemli bir adım atılabilir. İşçiler sendikalarını TİS masasında haklarını savunmak, gerekirse grev kararı almak için baskı altına alabilir. Bunun için yasal engel yok. Hiçbir sendika ve sendikacı “Kamu Çerçeve Protokolü bağlayıcı, ne yapalım” diyemez.