Platformlar yönetmelikte, kuryeler yok

Mal ve hizmetlerin ticaretin konusu olduğu günden bugüne kadar kuryelik de çok önemli bir destek hizmeti olarak hep var. Türkiye’de daha çok esnaf kurye uygulamasıyla; bilinen e-ticaret şirketlerinin oluşturduğu dijital platform ekonomisi modeli pandemi ile birlikte son beş yıldır arttı. Metropol şehirlerde her geçen gün artan ve karmaşıklaşan trafikte hızlı gönderi göndermek önemli hale geldi. Zaman kısıtlanmasının ortadan kaldırılmak için motokurye hizmeti almak vazgeçilmez bir gereksinim haline geldi. Bu hizmeti verenler, bu hizmetten kâr edenler tarafından kendileri için en uygun, en az sorumluluk getirecek şekilde adlandırılıp “esnaf kurye” olarak tanımlandılar. Çalışanların “parça başı iş” olarak bilinen bağımlı iş ilişkisini sözde şirket-şirket ilişkisine çevirdi dijital platformlar. Bu model, emekçilere özgürlük vereceği ve “kendi işinin patronu” olma lüksü yaşatacağı mottosuyla ortaya çıkarken, gerçekte işin böyle yürümediği, dünyanın pek çok yerinde farklı örneklerle görüldü. Örneğin geçen haftalardaki kar yağışlarında esnaf kuryeler bağımlı iş ilişkisinde işçi olmadığı için çalışmadan kaçınma hakkını da kullanmadığı gibi platformların ekranları kapatma tehdidi nedeniyle ölümüne çalışmak zorunda kaldılar, valiliklerin çalışma yasağı da işlemedi.

Müşteri memnuniyeti

Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumunca (BTK) hazırlanan “Posta Sektörüne İlişkin Yetkilendirme Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” önceki günlerde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Ulaştırma bakanlığı kuryelerin ve örgütlerinin pandemiden beri çalışma ve yaşam koşullarının iyileştirilmesi için yaptıkları eylemler ve örgütlenmeler sonucu çıkan yönetmelikte kuryeler görmezden geldi. Dijital platformlar üzerinden hızlı teslimat hizmeti sunan şirketlerin posta hizmetleri sektörü kapsamına alındı. Dijital ortamlar üzerinden sunulan kurye hizmetlerine yönelik düzenleme tüketici memnuniyeti ve hizmet kalitesini artırma iddiasında. Posta hizmetleri ilk olarak; Osmanlı İmparatorluğu’nda Tanzimat Fermanı’nın ardından 23 Ekim 1840 yılında Posta Nezaretinin kurulması ile başlamış. Cumhuriyetin erken dönemlerinde İçişleri Bakanlığına bağlı olarak çalışan PTT Genel Müdürlüğü; 1933’te Bayındırlık Bakanlığına, 1939’da ise, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığına bağlandıktan KİT ve KİK süreçleri sonrası son olarak; 2013’te 6475 sayılı “Posta Hizmetleri Kanunu” ile, kurumun görevleri yeniden düzenlenerek, özelleştirilmesi yolunda bir başlangıçla kurum bu kez “Posta ve Telgraf Teşkilatı Anonim Şirketi” adını aldı.

Her iki kazadan biri motosiklet kazası

Kurye Hakları Derneği ve İSİG Meclisinin verilerine göre 2022’de en az 58, 2023’te ise en az 68 moto kurye iş cinayetlerinde hayatını kaybetti. Son bir yılda motosiklet sayısında yüzde 23.3’lük artış yaşanırken, kazaya karışma oranı yüzde 53’e, ölümlü kazalardaki pay ise yüzde 37.5’e yükseldi. 2024 yılında motosiklet kazalarında 1584 kişi hayatını kaybetti. Bu veriler, motosiklet kullanımının artmasıyla birlikte trafikteki risklerin de arttığını gözler önüne seriyor. Trafik kazalarında 2024 yılında toplam 388 bin 644 kişi yaralanmış, yaralanmaların nüfusa göre oranı ülke tarihinin en yüksek oranı. 2024 yılında motosiklet kaynaklı can kaybı: 1584 kişi. 1228’i motosiklet sürücüsü, 190’ı artçı, 112’si yaya, 54’ü diğer araç sürücü ve yolcuları. Günlük ortalama motosiklet kazası sayısı: 338. Günlük motosiklet kazası can kaybı oranı: 4.3. Motokurye kaynaklı kazalar: 22 bin 545 (toplam kazaların yüzde 18.2’si). Motokurye ölümleri: 76.

BTK kuryeleri görmezden geldi

BTK tarafından hazırlanan yeni yönetmelik hizmet kalitesi, müşteri memnuniyeti gibi içerikle hazırlanırken sayısı milyonu bulan sektörün işçileri için bir düzenleme içermiyor. Ulaştırma Bakanlığı, şirketler ve işletmelerin, kuryelere insanca yaşayabileceği bir ücret vermesi; prim, bonus ve alevli saatler gibi işçi güvenliğini tehlikeye atan yöntemlerden vazgeçmesini öngörmüyor. Sektörde yapılacak düzenlemelerde sigortasız ve ehliyetsiz kurye çalıştırılmaması; esnaf-kuryelerin iş sözleşmelerinin kuryeleri güvencesizleştiren maddelerden arındırılması önem arz ediyor. Paket başı değil saat başı ücretlendirmenin yapıldığı, işçi sağlığı ve güvenliği sorumluluğunun işverenlerin üstlendiği ve kuryelerin de söz sahibi olduğu şeffaf sözleşmeler kuryeler için hayati görünüyor. Kazalarda ağır yaralanma ve ölümlere neden olan, motorcuların “katil bariyer” diye adlandırdıkları bariyerlerin Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ve Belediyeler tarafından “motorcu dostu bariyerler”e dönüştürülmesi için kapsamlı çalışmalar yapılmalı, yol bakım, ışıklandırma, uyarıcı levhalar konusundaki denetimlerin sıkılaştırılması gerekiyor. Fransa, Arjantin, Malezya gibi ülkelerde örnekleri bulunan motosikletliler için özel şeritli yolların, pilot bölgelerde hayata geçirilmesi ve yaygınlaştırılması da kuryelerin güvenliği açısından hayati önem taşıyor. Ayrıca motokurye ölümlerine dair davalarda etkin soruşturmalar yapılmaması, Yunus Emre Göçer, Tevfik Kalkan, Sefa Şerif Efe ve daha birçok davada “taksirle ölüme neden olma” denilerek, kamunun sorumluluğu da göz ardı edilerek düşük cezalar veriliyor.