Kiralık işçilik tasarısı komisyondan geçti

Sultan ÖZER
Ankara

Kamuoyunda ‘kiralık işçilik’ olarak bilinen, İş Kanunu ile Türkiye İş Kurumu Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonu’nda AKP’nın ısrarı ile geceyarılarına kadar süren görüşmenin sonunda kabul edildi. Meclis Genel Kurulu’ndan da geçmesi halinde, eski Cumhurbaşkanı Abdullah Gül  ve Anayasa Mahkemesi tarafından geri çevrilen “kiralık işçilik” mevzuata girmiş, çalışma hayatında ortaçağ koşullarını geri getirilmiş olacak.

ÜÇ İŞÇİ, YEDİ PATRON ÖRGÜTÜ ÇAĞRILDI

Geçen hafta komisyonda geneli üzerindeki görüşmeler gece yarılarına kadar süren ve CHP’lilerin ısrarı ile alt komisyona sevk edilen tasarı, özünü değiştirmeyen, birkaç küçük değişikliklerin ardından salı günü yine gece yarılarına kadar süren görüşmenin sonunda kabul edildi. AKP’nin tasarıda bu kadar ısrar etmesinin arkasında ise patron örgütlerine verdiği söz yatıyor. Nitekim komisyona görüş için çağrılan örgütler içerisinde sadece üç işçi konfederasyonu (Türk-İş, DİSK ve Hak-İş) bulunurken, patronları temsil eden TİSK, TOBB, TÜSİAD, MÜSİAD, TÜMSİAD, TESK ve Özel İstihdam Büroları temsilcilerinin komisyona daveti, AKP’nin patronlara verdiği sözü açığa çıkarır nitelikte.

Uzun tartışmaların ardından kabul edilen haliyle tasarı özel istihdam bürolarının faaliyet alanını genişletip, İŞKUR’un yetkilerini bu bürolara vererek, “geçici iş ilişkisi kurma” adı altında işçilerin tıpkı ortaçağ koşullarında olduğu gibi patronlara kiralanmasının önünü açıyor.

“Kiralık işçilik” ifadesi yerine “geçici iş ilişkisi”nin kullanıldığı tasarının kabul edilen haliyle işçiler özel istihdam büroları ya da holding bünyesi içinde veya aynı şirketler topluluğuna bağlı başka bir işyerine kiralanabilecek.

TASARI NELER GETİRİYOR?

Tasarının kabul edildiği haliyle getirilen düzenlemeler şöyle;
* Özel istihdam bürolarına, işveren ile geçici işçi sağlama (kiralama) sözleşmesi yaparak, işçisini geçici olarak işverene devri yetkisini getiriyor. Bunun için özel istihdam bürolarının, Türkiye İş Kurumu’ndan geçici işçi sağlama yetkisi alması gerekecek.
* Doğum izni ve doğum sonrası kısmi çalışma hakkı kullanan, askerlik hizmetini yapan ve iş sözleşmesi askıya alınan çalışan yerine başka bir işçi ile geçici iş ilişkisi, bu hallerin devamı süresince kurulabilecek.
* Mevsimlik tarım işlerinde veya temizlik işleri, hasta, yaşlı ve çocuk bakım hizmetleri gibi ev hizmetlerinde, süre sınırı aranmadan geçici iş ilişkisi oluşturulabilecek.
* İşletmenin günlük işlerinden sayılmayan ve aralıklı olarak gördürülen işlerde, iş sağlığı ve güvenliği bakımından acil olan işlerde veya üretimi önemli ölçüde etkileyen zorlayıcı nedenlerin ortaya çıkması halinde, işletmenin iş hacminin öngörülemeyen şekilde artması halinde ve mevsimlik işler hariç dönemsellik arz eden iş artışları halinde, en fazla 4 ay süresince geçici iş ilişkisi kurulabilecek.
* Geçici işçi sağlama, mevsimlik işler hariç dönemsellik arz eden iş artışları haricinde, toplam 8 ayı geçmemek üzere en fazla iki defa yenilenebilecek. Sürenin sonunda aynı iş için 6 ay geçmedikçe geçici işçi çalıştırılamayacak.
* Toplu işçi çıkarılan iş yerlerinde 8 ay süresince, kamu kurum ve kuruluşlarında, yer altında maden çıkarılan iş yerlerinde geçici işçi çalıştırılamayacak.
* Grev ve lokavt uygulaması sırasında geçici iş ilişkisi kapsamında işçi çalıştırılamayacak.
* İşletmenin iş hacminin öngörülemeyen ölçüde artması halinde geçici iş ilişkisine dayalı çalıştırılan işçi sayısı, işletmedeki toplam işçi sayısının dörtte birini geçemeyecek. Ancak 10 ve daha az işçi çalıştırılan iş yerlerinde, 5 işçiye kadar geçici iş ilişkisi kurulabilecek. İşçi sayısının tespitinde, kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanlar, çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülecek.
* Geçici işçiler, engelli işçi çalıştırma kontenjanlarının hesaplanmasına dahil edilmeyecek.
* İşveren, iş sözleşmesi feshedilen işçisini, fesih tarihinden itibaren 6 ay geçmeden geçici iş ilişkisiyle çalıştıramayacak.
* Geçici işçi, özel istihdam bürosunun hizmet bedeline mahsup edilmek üzere avans ve borç alamayacak.
* Geçici işçinin, geçici işçiyi çalıştıran işverenin iş yerindeki çalışma süresince temel çalışma koşulları, bu işçilerin aynı işveren tarafından aynı iş için doğrudan istihdamı halinde sağlanacak koşulların altında olamayacak.
* Geçici iş ilişkisinde işveren, özel istihdam bürosu olacak.
* Özel istihdam bürosu işçisi, geçici iş ilişkisi kurulan işverenin iş yerindeki tüm açık işlerden haberdar edilecek.
* Geçici işçiler, çalıştıkları dönemlerde ulaşım, yemek, kantin ve çocuk bakım hizmetleri gibi sosyal hizmetlerden, çalışmadıkları dönemlerde ise özel istihdam bürosundaki eğitim ve çocuk bakım hizmetlerinden yararlanabilecek.
* Özel istihdam bürosu ile geçici işçi çalıştıran işveren arasında yapılacak olan geçici işçi sağlama sözleşmesinde, sözleşmenin başlangıç ve bitiş tarihi, işin niteliği, özel istihdam bürosunun hizmet bedeli, varsa geçici işçi çalıştıran işverenin ve özel istihdam bürosunun özel yükümlülükleri yer alacak.
* Aynı holding veya şirketler topluluğu içinde kurulan geçici iş ilişkisi 6 ayı geçemeyecek, en fazla iki defa yenileme yapılabilecek.
* Sözleşme süresinin dolmasına rağmen geçici iş ilişkisi devam ederse, belirsiz süreli iş sözleşmesi kurulmuş sayılacak. Bu durumda özel istihdam bürosu, işçinin geçici iş ilişkisinden kaynaklanan ücretinden, işçiyi gözetme borcundan ve sosyal sigorta primlerinden sözleşme süresince sorumlu olacak.
* Geçici işçi, iş yerine ve işe ilişkin kusurundan kaynaklı zarardan, geçici işçi çalıştıran işverene karşı sorumlu olacak.

‘ÇAĞRI ÜZERİNE ÇALIŞMA VE UZAKTAN ÇALIŞMA’

Tasarı, İş Yasası’ndaki “çağrı üzerine çalışma” başlığına “uzaktan çalışma”yı da ekleyerek, esnekleşmeyi daha da genişletiyor. İşçiler patronların ihtiyaçları doğrultusunda evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında da üretim yapabilecek. Tasarıda, “Uzaktan çalışmada işçiler, esaslı neden olmadıkça salt iş sözleşmesinin niteliğinden ötürü emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamayacak” denilse de bunun ne denetimi ne de yaptırımı söz konusu.
Komisyon görüşmelerinde verilen bir önergeyle tasarıya, turizm sektöründe çalışanların daimi işçi olmalarını sağlamaya yönelik bir madde eklendi. Buna göre turizm sektöründe 4 aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamayacak. Denkleştirme süresi, toplu iş sözleşmeleriyle 6 aya kadar artırılabilecek.

ÖZEL İSTİHDAM BÜROLARI ŞUBE DE AÇABİLECEK

Tasarıyla özel istihdam bürolarına “geçici iş ilişkisi kurma” yani işçi kiralama yetkisi verilebilmesi için de bir takım şartlar getiriliyor. İki yıl öncesine kadar kesintisiz faaliyetinin olması; brüt asgari ücretin 200 katına kadar miktarda teminat göstermesi gibi şartları yerine getiren özel istihdam bürolarına şube açma yetkisi de veriliyor. Büroların 3 yıllık süreyle aldıkları izinler, 3’er yıllık sürelerle yenilenebilecek. Özel istihdam bürosunun vergi, SGK’ya prim borcu bulunmaması ise, zaten her yıl getirilen aflarla silindiği için sorun olmayacak.
Tasarı ile özel istihdam bürosunun, işçi sayısı, iş hacmi, faaliyet alanı ve şube açıp açmaması gibi hususlar değerlendirilerek, öngörülen teminat miktarının 10 katına kadar çıkarılmasında ise Çalışma Bakanı yetkili olacak.
Bu büroların “üçer aylık dönemler halinde İŞKUR’a rapor vermeleri, Bakanlık iş müfettişlerince denetlenecek” olmalarına ilişkin hükümler ise gerçek hayatta çok da karşılığı olmayan düzenleme. Denetimlerin nasıl yapıldığı ya da yapılmadığı, ölümlü iş kazalarının olduğu işyerlerinde ortaya çıkıyor.
Tasarıda, her ne kadar özel istihdam bürolarının yetkilerinin hangi şartlarda iptal edileceğine ilişkin hükümler düzenlenmekle birlikte, denetimlerin nasıl yapıldığı dikkate alındığında bunun da uygulanmayacağı biliniyor.

DENETİM SORUNU

“Kurumca verilen geçici iş ilişkisi kurma yetkisi; iznin iptal edilmesi, işçi sayısının yüzde 10’unun ücretinin ödeme gününden itibaren 20 gün içinde ödenmemesi, bir yıl içinde en az bir işçinin ücretinin en az üç defa sözleşmeyle belirlenen ücretin altında ödenmesi, kayıt dışı işçi çalıştırıldığının tespit edilmesi halinde geçici iş ilişkisi kurma yetkisi iptal edilecek ve 3 yıl süreyle izin verilmeyecek” düzenlemesi de ancak düzenli denetim ile tespit edilebilecek bir durum.
“Özel istihdam bürosu, aracılık ve geçici işçi sağlama faaliyeti karşılığı olarak işverenden hizmet bedeli alabilecek. İş arayanlardan ve geçici iş ilişkisiyle çalıştırılan işçilerden menfaat sağlanamayacak ve hizmet bedeli alınamayacak. Ancak özel istihdam bürolarınca, istisna tutulan meslekler ve pozisyonlar için hizmet bedeli alınabilecek” ifadesinin yer aldığı düzenmeye de uyulmayacağını, işçi simsarları ya da dayıbaşı olarak adlandırılabilecek bu büroların işçilerden de iş bulma karşılığı para almasının önüne geçilemiyeceğini şimdiden görmek gerek.

CEZALAR CAYDIRICI DEĞİL

İŞKUR’dan izin almadan iş ve işçi bulmaya aracılık yapan kişilere 20 bin lira, tekrarı halinde 40 bin lira, bu kapsamda hizmet alan işverenlere 10 bin lira, kurumdan izin almamasına veya yetkisi iptal edilmesine rağmen geçici iş ilişkisi düzenleyen kişilere 50 bin lira, fiilin tekrarı halinde 100 bin lira, bu kapsamda hizmet alan işverenlere 20 bin lira, iş arayanlardan ücret alan veya menfaat sağlayan kişilere 20 bin lira, geçersiz anlaşmaların herhangi birini düzenleyen özel istihdam bürosu ve geçici işçi çalıştıran işverene ayrı ayrı 5 bin lira idari para cezası verilecek.

AKP’LİLER ‘AKILLI, MANTIKLI BİR DÜZENLEME’ DEDİ

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Süleyman Soylu, tasarısının, çalışma hayatına çok ciddi katkı sağlayacağını ileri sürdü. Kayıt dışılığı mümkün olduğunca azaltmak istediklerini ve reformlarla, kanunlarla, ortaya koydukları kararlılıkla bunu, yüzde 52’den yüzde 32,6’lara gerilettiklerini de öne süren Bakan Soylu, sosyal diyolag mekanizmasına önem verdiklerini de savundu. Oysa Türk-İş ve diğer işçi konfederasyonları adına yapılan konuşmalarda, bu tasarının kendileriyle görüşülmediği söylenmişti.

AKP’LİLER ‘KÖLELİK’ DENİLMESİNE KIZDI

AKP’li vekiller “kölelik” ifadesini reddederek, tasarının mantıklı, akıllı, çok önemli bir düzenleme olduğunu savunurken, muhalefet sert eleştiri getirdi.  
CHP Mersin Milletvekili Aytuğ Atıcı tasarıya, kategorik olarak karşı olduklarını, güçleri yettiğince karşı durmaya devam edeceklerini, yasalaşması halinde Anayasa Mahkemesine götüreceklerini söyledi.
CHP Ankara Milletvekili Yakup Akkaya, özel istihdam bürolarının rant sağlayacağını, sermaye için dikensiz gül bahçesi yaratmanın amaçlandığını ifade etti. Akkaya, işçi kiralanmasının, özel istihdam bürolarına devredilemeyeceğini, belirterek, bu görevin İŞKUR’da olduğunu söyledi. Akkaya, “Bu bürolar çalışma hayatına konulacak bir dinamittir” dedi.
HDP Milletvekili Behçet Yıldırım, tasarının, iş bulmayı değil güvencesiz, sürekli işçi bulmayı öngördüğünü; tasarıyla, kadrolu çalışmanın, sendikalaşmanın biteceğini, işçinin yasal güvencesinin, haftalık, yıllık izinlerinin ortadan kalkacağını, iş kazalarının artacağını, düzenli iş olmadığı için düzenli zam olamayacağını dile getirdi. CHP’liler tasarıya muhalefet şerhi koydular.