Afrika ikiye ayrılıyor: Ama neden?

Birkaç kilometre boyundaki çatlak, güney-batı Kenya'da aniden ortaya çıktı. Büyümeye devam eden çatlak, Nairobi-Narok otoyolunun bir kısmının çökmesine neden oldu. Başlangıçta, çatlağın ortaya çıkışı Doğu Afrika Rifti boyunca tektonik aktiviteye bağlandı. Jeologların bu durumun büyük olasılıkla vadi erozyonu olduğunu düşünmelerine rağmen, yarığın neden bu bölgede oluştuğu ve oluşmasının Doğu Afrika Rifti ile alakasının olup olmadığı soruları güncelliğini koruyor. Bu yarık, eski yarıklardan oluşmuş fayları dolduran yumuşak toprakların erozyonu sonucu da oluşmuş olabilir.

Bazı değişimler bizim için fark edilemez olsa da Dünya sürekli değişen bir gezegen. Levha tektoniği bunun iyi bir örneği. Fakat ara sıra bazı belirgin olaylar olur ve bunlar da Afrika kıtasının ikiye bölünmesiyle ilgili yeni sorulara yol açar.

Dünya'nın kabuk ve mantonun üst kısmından oluşan litosfer tabakası, bir dizi tektonik levhaya ayrılmıştır. Bu levhalar durağan değildir ve akışkan olmayan astenosfer üzerinde birbirlerine doğru değişen hızlarda kayma hareketi yaparlar. Levhaların hareketlerinin arkasında bulunan mekanizma ya da mekanizmaların tam olarak ne olduğu hâlâ tartışılmaktadır fakat bu mekanizmaların astenosferdeki konveksiyon akımlarını ve levhaların sınırlarındaki kütle çekim kuvvetlerini içermesi muhtemeldir.  Bu kuvvetler, levhaları sadece hareket ettirmez, aynı zamanda parçalanmalara, yarık oluşumlarına ve yeni levha sınırlarının oluşmasına da neden olur. Doğu Afrika Rift sistemi şu anda bunun gerçekleşmekte olduğunun örneği. Doğu Afrika Rift Vadisi, kuzeydeki Aden Körfezi’nden güneyde Zimbabve’ye doğru uzanıyor ve Afrika kıtasını eşit olmayan 2 kısma ayırıyor: Somali ve Nubya levhaları. Etiyopya, Kenya ve Tanzanya boyunca devam eden yarık vadisinin doğu kolunda olan olaylar, güney-batı Kenya’da büyük çatlağın aniden ortaya çıkmasıyla belirginleşti.

BU YARIK NEDEN OLUŞTU?

Litosfer yatay bir genişleme kuvvetine maruz kalınca genişler ve incelir. Sonunda, bir yarık vadisinin oluşmasına yol açacak yırtıklar meydana gelir. 

Bu süreç, yarık vadisi boyunca volkanik faaliyet ve sismik aktivite şeklinde yüzey oluşumlarıyla birlikte meydana gelir. Riftler kıta kırılmasının ilk aşamasıdır ve eğer başarılı olursa yeni bir okyanus havzasının oluşumuna yol açabilir. Dünya'da bunun gerçekleşmiş örneği olan Güney Atlantik okyanusu, yaklaşık 138 milyon yıl önce Güney Amerika ve Afrika'nın ayrılmasıyla oluştu. Bu kıtaların sahil şeritlerinin bir yapbozun parçaları gibi birleştiği kolayca fark edilebilir.

 Kıtasal yarılmalar, litosferin kırılmasına yetecek kadar büyük genişleme kuvvetlerinin varlığını gerektirir. Doğu Afrika Rifti, bu gerilimlerin kaynağının kıtaların altındaki mantonun dolaşımında yer aldığı aktif bir yarık türü olarak tanımlanmaktadır. Bu yarıkların altındaki bir manto yükselişi, litosferin yukarı doğru şişmesine; sıcaklık artışı ve fay oluşumuyla kırılması sonucunda zayıflamasına neden olmaktadır.
Normalden daha sıcak olan bu manto yükselişinin varlığına dair kanıtlar, jeofiziksel verilerde bulunur ve sıklıkla "Afrika Superswell" olarak adlandırılırlar. Bu durum yalnızca Rift Vadisi'nin oluşumundaki itme-çekme kuvvetlerinin sebebiyle ilgili yaygın olarak kabul edilen bir kaynak değil, aynı zamanda Güney ve Doğu Afrika Platolarının anormal yükseklikteki topoğrafyasını açıklamak için de kullanılır. 

theconversation.com’dan çeviren Selen ADIGÜZEL