İnsanın insanı sömürmesine karşı duran bir sanatçı: Frans Masereel

Ali Çarman
Stuttgart

Emek üzerine kurulu insanlık tarihi hep araştırmanın, öğrenmenin ve ilerlemenin tarihi olmuştur. Kuşkusuz bunda okuma ve kitabın rolü yadsınamaz derecede önemlidir. Ve okunmak-okutmak için insanlık bin bir türlü yol ve yöntemi denemiştir.

Ağaç baskı kitaplarda bu yollardan sadece bir tanesi. Okuma yazma bilmeyen insanlara yönelik daha çok kiliselerin başvurduğu bu yöntem kısa sürede büyük ilgi uyandırmış. Baskı sanatının en önemli isimleri arasında Nürnbergli Ressam Albrecht Dürer gelir. Ağaç baskının Uzak Doğu’da yaygınlaşarak Avrupa’ya geçtiği bilinmektedir.

20. yy için, ağaç baskı kitaba ilişkin söz söylenip yazı yazılacaksa en başlarda anılacak isim Belçikalı Resim ve Grafik Sanatçısı Frans Masereel olmalıdır.

ÇOCUK YAŞTA SOSYALİST FİKİRLERLE TANIŞMA

Belçika’nın Gent şehri yakınlarındaki Blankenberge’de orta sınıf bir ailenin çocuğu olarak 30 Temmuz 1889’da dünyaya gelen Frans Masereel beş yaşında babasını kaybeder. Blankenberge gibi küçük bir yerleşim yerinde kadın olarak yaşamın zorluklarını iyi bilen annesi büyük bir şehir olan Gent’e taşınır. Orada güçlü sosyalist bir doktor ile evlenir.  

Bu yıllar başta Paris olmak üzere Avrupa’nın birçok yerinde toplumsal hareket gelişmektedir. Özgürlük, eşitlik ve başkaca bir dünya hayali toplumda önemli bir güç olmuştur. Böylece çocuk Masereel küçük yaştan itibaren hareketin içinde bulur kendini.

1907-1908 yıllarında, iki yıl, sanat akademisinde okur. Burada öğreneceği bir şey kalmadığını anlayınca ayrılarak başka ufuklara yelken açar. Gravür sanatında önemli yerleri olan İngiltere ve Almanya’ya geziler yapar. Sonra Tunus ve sanatın kalbi olan Paris’te geçirdiği dört yıl. Çalışmalarıyla sanat çevrelerinin, tanınmış yazarların dikkatlerini çeker. Durmaksızın gravürler çizer.

SAVAŞA KARŞI CESARETLE BARIŞI SAVUNMAK

Frans Masereel tıpkı bir gezgin gibi hiçbir yere bağlanmak istemez. Zira o kendini dünyalı olarak görmektedir. Tabii ki bunda sosyalist fikirlere, hümanist bir bakış açısıyla olaylara yaklaşmanın etkisi büyük olmuştur. Grafik sanatçısı olarak artık iyice tanınmıştır ve 1916’da İsviçre’ye çalışmak üzere göç eder.

Bu yıllar birinci emperyalist paylaşım savaşının korkunç sonuçlarının yaşandığı yıllardır. Masereel, her bakımdan etkilendiği Alman meslekdaşı Kathe Kollwitz gibi savaş ve ölüm temalarına yönelir. Siyah beyaz çizgileriyle savaşın vahşet ve canavarlığını çarpıcı olarak yansıtır. İnsanlığın savaş belasından kurtulmasının yollarını gösterir.

Masereel; Thomas Mann, Emile Zola, Henri Barbusse, Stefan Zweig, Romain Rolland  gibi dünyaca tanınmış isimlerle çalışır. Kapital ve Komünist Manifesto için çizimler yapar. Her insan gibi sanatçılar da yaşadıkları dönemin özeliklerini taşır. Sosyalist bir sanatçı olarak dostlarıyla her şeyini paylaşırken, gerçeklikten korkan meslektaşlarını eleştirerek onların çıkmaz sokakta olduğuna dikkat çeker.

MOSKOVA’YA UZANAN YOLCULUK

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Eğitim Sekreteri Yazar Anatoli Vasilieviç Lunaçarski tarafından Moskova davet edildiğinde gurur duyar. Kısa bir süre sonra ise mayıs 1935’te Moskova ve Tiflis’te sergiler açar.

1936’da yeniden Moskova’ya üç ay sürecek geziye gider. Büyük bir hayranlık duyduğu Gorki’yi ziyaret etmek ister. Ancak ne yazık ki kısa bir süre önce 18 Haziran 1936’da Gorki’nin vefat ettiğini üzüntüyle öğrenir. Masereel ısrarları sonucu henüz toprağa verilmemiş, ölüm döşeğindeki büyük ustayı görür ve çiçekler içindeki o bilinen Gorki çizimini yürek acısıyla yapar.

KAPİTALİST SİSTEME KARŞI MÜCADELE

“Ben kapitalist bir dünyada yaşıyorum” diyerek kapitalist sömürüye eleştirilerini acımasızca yapar. Çizimlerinde sınıf mücadelesi ve direniş temasını işlemeyi elden bırakmaz. Masereel’in kitap ve çizimleri Hitler tarafından yasaklanır. Faşizmin baskı ve zulmünden o da nasibini alır.

Gelecek güzel dünyaya olan tutkusunu, en karanlık en umulmaz anda dahi çizimlerinde belirgince görülen ışığı ve yol göstericiliği yansıtır.

Yayımladığı bazı kitaplar; Bir İnsan Tutkusunun 25 Resmi, Dua Kitabım, Düşünce, Şehir, Karadan Aka, Memleketim, Eşya Sergisi’dir. Dünyaca tanınmış edebiyatçıların kitaplarını da resimlemiştir.

1950’de yaptığı Venedik Bienali’nin grafikleri uluslararası büyük ödülüne layık görülen Frans Masereel katıldığı birçok konferansta içinde bulunulan dönemde gençliğin sosyalizm ve insanlığın kurtuluşu davası için ne kadar önemli olduğunun altını çizer. Dünya vatandaşlığını savunmanın getirmiş olduğu sorumluluk ile bütün dünyayı gezen ve ağaç baskı kitabının öncüsü, en önemli isimlerinden olan Frans Masereel, 3 Ocak 1972’de Avignon da yaşama gözlerini kapadı. Doğumunun 130. yılında ömrünü kapitalizme karşı mücadele vermiş büyük insanı saygı ile anıyoruz.

Her yıl düzenlenen Rosa Lüxemburg-Karl Liebknect anması için gittiğimiz Berlin’de kitap sergisinde gözümüze çarpan 1949 basımı Frans Masereel kitabı bu yazının ortaya çıkmasını sağladı. Ve kitabından kısa bir not ile yazımızı noktalayalım:

“Sanatçının yeri, insanın insan tarafından sömürülmesini ve savaşları dışlayan bir yeni sistem yaratma için savaşanların ön saflarıdır. Fakat sanatçı büyük ve bu dünyaya layık bir sanatı ancak ifade araçlarının güzelliğine dayanarak yaratabileceğini ve kendi yaratıcılığının bu koşullar altında insan ruhunu sarsmaya yetenekli bir uyarmanın motoru haline gelebileceğini unutmamalıdır.”