Amonyum nitrat nedir? Daha önceki patlamalarda kaç kişi hayatını kaybetti?

Yaygın kullanılan azotlu bir bileşik olan amonyum nitrat, bir amonyum ve bir nitrat kökünün bileşik oluşturmasıyla elde edilir. Kimyasal formülü NH4NO3 olan amonyum nitratın en bilinen kullanım alanı tarımsal gübrelemedir. Aynı zamanda güçlü ve nispeten ucuz bir patlayıcıdır.

Amonyum nitratın patlaması için aşırı denebilecek koşullara ihtiyaç olsa da bileşik, basit hatalarla kirlenerek de patlayabilir. DHA'da yer alan habere göre, Melbourne Üniversitesi Kimya Mühendisliği fakültesinde öğretim görevlisi olarak görev yapan Gabriel da Silva, amonyum nitratın yağ ile kirlenmesi durumunda bir patlayıcı haline geldiğini ve Beyrut’taki patlamanın sebebinin bu olabileceğini ifade etti.

Silva, amonyum nitratın genel olarak gübre için kullanılan yaygın bir endüstriyel kimyasal madde olduğunu çünkü bitkiler için gereken azotu içerdiğini belirtti. Amonyum nitrat, diğer yandan madencilik sektöründe kullanılan patlayıcılarının ana bileşenlerinden biridir. Amonyum nitratın kendi başına patlayıcı olmadığı, aksine bir oksitleyici madde olduğu biliniyor.

Gabriel da Silva, patlamadan sonra çıkan kırmızı dumanın sebebinin azot oksit hava kirleticileri olduğunu belirtti.

AMONYUM NİTRAT FELAKETLERİ

Amonyum Nitrat bileşiği ısıtıldığında içeriğindeki gazlar, bir patlamaya neden olmadan ayrışabilir. Ancak başka etmenler ve büyük miktarlarda Amonyum nitratın yarattığı oksidasyonlar patlamalarla sonuçlanabilir. Bu basit bileşik geçmişte de çok sayıda patlamaya neden oldu. 1947'de ABD'nin Teksas eyaletinde meydana gelen patlamada 581 kişi yaşamını yitirdi. Bu patlamanın ardından amonyum nitratın üretiminden depolanmasına katı kurallar getirildi. Önceki ve sonraki patlamaların da etkisiyle benzer kurallar dünyanın pek çok yerinde hayata geçse de felakete dönüşen patlamalar engellenemedi. Daha 5 sene önce yine ağustos ayında Çin'deki Tianjin limanı patlaması da bunlardan biriydi. Patlama -kayıtlara geçen- 173 ölümle sonuçlanacaktı.

Amonyum nitratın neden olduğu patlamalar şunlar:

İNGİLTERE (BÜYÜK PATLAMA)-1916: 115 ÖLÜ

2 Nisan 1916'da Faversham'da bir fabrikada çıkan yangının ardından patlama meydana geldi. 25 ton TNT ve 700 ton amonyum nitratın patlamasıyla çoğu nakliye işçisi 115 kişi öldü. Geniş bir çevrede etkisini gösteren patlama nedeniyle Thames'in karşı kıyısında dahi kırılmadık cam kalmadı.

ABD-1918: 100 DOLAYINDA ÖLÜ

New Jersey'de TA Gillespie Şirketi Shell Yükleme fabrikasında 4 Ekim 1918'de bir patlama meydana geldi. Top mermilerinin infilak ettiği ilk patlamanın yaşandığı yerin hemen yanında 4 bin ton amonyum nitrat depolanıyordu. Amonyum nitratların saklandığı büyük fıçılardan birinin infilak etmesiyle olay faciaya dönüştü. Şans eseri diğer fıçılardaki amonyum nitratlar patlamadan etkilenmedi ve facia daha da büyümedi.

ALMANYA (POLONYA)-26 TEMMUZ 1921: 19 ÖLÜ

Şimdiki Polonya sınırlarında bulunan Kriewald adlı demiryolu kentinde, işçiler iki vagon dolusu (30 ton) amonyum nitratı boşaltmaya çalışırken patlama yaşandı.

ALMANYA-21 EYLÜL 1921: 561 ÖLÜ, 2000'İ AŞKIN YARALI

Tarihteki en büyük patlamalardan biri Oppau'daki BASF üretim tesislerinde yaşandı. Yarı yarıya amonyum nitrat ve amonyum sülfattan oluşan gübreyi çözüştüren fabrikada bütük bir patlama meydana geldi. Kimyasal tesiste daha önce 20 bin kez başarı ile uygulanan bu yöntemin bu sefer faciayla sonuçlanmasının nedeni, çalışılan gübrede yüzde 50'den fazla amonyum nitrat içeriği olduğu şeklinde açıklandı. Fabrikadaki ve çevresindeki 561 kişinin yaşamını yitirdiği patlamada depolanan 4500 gübrenin 450 tonu patlamıştı.

ABD-1924: 20 ÖLÜ

New Jersey'daki Nixon nitrat işletmesinde 1 Mart 1924 tarihinde, yangın ve akabinde birkaç büyük patlama yaşandı. Amonyum nitrat deposunun yerle bir olmasına neden olan patlamanın TNT üretimi için hazırlanan nitrik asitten kaynaklandığı düşünülüyor.

ABD-1925

Alabama'da 4 Nisan ve 3 Mayıs 1925'te 6 yıl bekletilmiş amonyum nitrat dolu varillerin nakliyeleri sırasında patlamalar yaşandı. Patlamalarda rapor edilen ölüm meydana gelmedi.

FRANSA-1940

5 Ağustos 1940'ta Miramas'ta 240 ton amonyum nitratın taşındığı bir mühimmat trenine açılan ateş sonucu patlama yaşandı.

BELÇİKA-1942: 189 ÖLÜ, 900 YARALI

Tessenderlo'da yine ayrıştırma çalışmaları sırasında 150 ton amonyum nitratın neden olduğu patlamada 189 kişi öldü, 900 kişi yaralandı.

ABD (TEKSAS FACİASI)-1947: 581 ÖLÜ

16 Nisan 1947'de, yükleri arasında 2300 ton amonyum nitratın da bulunduğu Grandcamp adlı kargo gemisinde yangın tespi edildi. Kaptan yangının söndürülmesi için ambarların kapatılması ve basınçlı buhar pompalanması talimatı verdi. Bir saat sonra gemide büyük bir patlama yaşandı. Çok sayıda ölüme neden olan patlamanın etkisiyle 1500 feet uzakta seyreden iki uçak düştü. 40 mil yakındaki bütün binalar zarar gördü.

Patlamanın sebep olduğu ikinci büyük felaket Grandcamp'tan 250 metre ilerde demirlemiş High Flyer adlı geminin de patlamayla alev almasıyla başladı. 1050 ton sülfür ve 960 ton amonyum nitrat bulunan bu gemi de ertesi gün 16 saat süren yangının ardından patladı. Patlama ve yangınlar sırasında rıhtımdaki 500 ton amonyum nitrat da yandı, bunların sıkı biçimde istiflenmediği için patlamadan yandığı düşünülüyor.

Toplam 581 kişinin yaşamını yitirdiği bu zincir yangın ve patlamalarda Teksas İtfaiyesinin bir personeli hariç bütün çalışanları yaşamını yitirdi.

FRANSA-1947: 29 ÖLÜ

28 Temmuz 1947'de 3300 ton amonyum nitrat bulunan Norveç bandıralı Ocean Liberty gemisinde yangın çıktı. Bu geminin kaptanı da yangını izole etme ve basınçlı buhar püskürtme yöntemi uygulattı. Çok geçmeden meydana gelen patlamada 29 kişi yaşamını yitirdi, Brest limanında ciddi hasar meydana geldi.

KIZIL DENİZ-1953

23 Ocak'ta 4000 ton amonyum nitrat bulunan Tirrenia adlı gemide yangın çıktı. Önceki deneyimlerden dolayı yangının söndürülemeyeceği anlaşılınca gemi terkedildi. Bu sayede yaşanan patlamada can kaybı olmadı.

ABD-1959: 14 ÖLÜ

Oregon'a bağlı Roseburg kentinde dinamit ve amonyum nitrat taşıyan kamyon infilak etti. 125 kişinin yaralandığı patlamada 14 kişi yaşamını yitirdi.

ABD-1960

17 Aralık'ta Arkansas'ta 96 vagonlu yük treninin 23 vagonu raydan çıktı. Devrilen vagonların bazıları mazot, benzin, motor yağı taşıyordu; ancak büyük kısmı nitrik asit, amonyum nitrat ve amonyum nitrar içerikli gübreler taşıyordu. Şans eseri patlama yaşanmadı. Ancak çevreye yayılan bu bileşenler büyük bir yangına neden oldu.

AVUSTRALYA-1972: 3 ÖLÜ

Queensland'de 30 Ağustos'ta amonyum nitrat taşıyan kamyon elektrik kontağı nedeniyle alev aldı. Şoför yangına müdahale için aracı durdurdu. Çevredeki iki kişi de yardım için motorlarıyla olay yerine vardığında büyük bir patlama yaşandı. Bu üç kişinin yaşamını yitirdiği patlama 800 hektarlık alanda yangına sebep oldu. Kamyonun bulunduğu alanda büyük bir krater meydana geldi.

ABD-1988: 6 ÖLÜ

29 Kasım'da Missouri Kansas'ta yol çalışması için patlayıcı taşıyan araçta yangın meydana geldi. Yangına müdahale eden 6 itfaiyeci meydana gelen patlamada yaşamını yitirdi. Aracın akaryakıt destekli amonyum nitrat patlayıcısı yüklü olduğu öğrenildi.

PAPUA YENİ GİNE-1994: 11 ÖLÜ

Porgera Altın Madeni'nde 2 Ağustos 1994'te konrtollü patlatma bir faciaya dönüştü. Amonyum nitrat, akaryakıt ve sudan oluşan patlayıcıların kullanıldığı patlama diğer mühimmata sıçradı ve 11 işçi yaşamını yitirdi. Maden hızla boşaltıldı ve yaklaşık bir saat sonra çok daha büyük bir patlama meydana geldi. Oluşan mantar bulutu çok uzaklardan dahi görülüyordu.

ABD-1994: 4 ÖLÜ

13 Aralık'ta Iowa'daki Port Neal gübre-nitrat işleme tesisinde patlama meydana geldi, 4 kişi öldü 18 kişi yaralandı. Patlama 2 saat sonra yaşansaydı, vardiyası başlayan yüzlerce işçinin de ölümü kaçınılmaz olacaktı. 5700 ton nitrat bileşenlerinin yer aldığı işletme ve çevresindeki patlamalar 6 gün boyunca devam etti.

ÇİN-1998: 22 ÖLÜ

6 Ocak gece yarısında 27,6 ton sıvı amonyum nitratın bulunduğu Xinghua bübre şirketinde yaşanan patlamada 22 kişi öldü, 56 kişi yaralandı.

FRANSA-2001: 31 ÖLÜ, 2442 YARALI

Toulouse kentindeki Azot de France gübre fabrikasında 21 Eylül'de büyük bir patlama yaşandı. 31 kişinin yaşamını yitirdiği patlamada 34'ü ağır 2 bin 442 kişi yaralandı. 10 metre derinliğinde, 50 metre genişliğinde bir kraterin oluştuğu patlama, 2,3 milya avro maddi zarara neden oldu.

İSPANYA-2003

Murcia'da gübre depolama tesisinde, ocak ayında kendi kendine meydana gelen ayrışma nedeniyle yangın çıktı.

FRANSA-2003: 26 YARALI

Saint-Romain-en-Jarez bölgesindeki depoda yangın çıktı. Sınırlı miktarda akaryakıtın da yer aldığı depoda meyve, saman balyaları ve çok miktarda amonyum nitrat kasası bulunuyordu. Yangının çıkmasından yaklaşık bir saat sonra patlama meydana geldi. Çoğu itfaiyecilerden oluşan 26 kişi yaralandı.

İSPANYA-2004: 2 ÖLÜ

Barracas'ta bir trafik kazasına karışan 25 ton amonyum nitrat gübre taşıyan kamyon yarım saat sonra patladı. İki kişi yaşamını yitirdi, beş kişi de yaralandı.

ROMANYA-2004: 18 ÖLÜ

24 Mayıs'ta 20 ton amonyum nitrat taşıyan kamyon alev aldı. Meydana gelen patlamada, aralarında yangın söndürme çalışmalarını takip eden iki gazetecinin de olduğu çoğu itfaiyeci 18 kişi yaşamını yitirdi, 13 kişi yaralandı. Patlama nedeniyle 6,5 metre derinliğinde ve 42 metre çapında bir krater meydana geldi.

KUZEY KORE-2004: 162 ÖLÜ, 3000'İ AŞKIN YARALI

22 Nisan'da amonyum nitrat taşıyan bir yük treni Çin sınırındaki Ryongchon kenti yakınlarında patladı. 162 can kaybının olduğu patlamada 3 binin üzerinde kişi yaralandı. Çevredeki 8 binin üzerinde konutun ağır hasar gördüğü belirlendi.

İSPANYA-2007

Amonyum nitratlı gübre içeren Ostedijk kargo gemisi alev aldı. 11 gün süren yangın boyunca 10 metre çapındaki alevler yüzlerce metre yükseğe ulaştı.

MEKSİKA-2007: 40 ÖLÜ

10 Eylül'de Coahuila'da kontrolünü kaybeden kamyonet, 22 ton akaryakıtlı amonyum nitrat yüklü bir römorka çarptı. Kaza anında 3 kişi yaşamını yitirdi. Römorkta başlayan yangından 40 dakika sonra gerçekleşen patlamada 37 kişi öldü, 150'den fazla kişi yaralandı.

ABD-2009

Teksas'ta 30 Temmuz'da gübre tesislerinde (El Dorado Chemical Company) başlayan yangın nedeniyle yüklü miktarda zehirli gaz salınımı gerçekleşti. Bryan bölgesindeki 80 bin kişi güneye tahliye edildi.

ABD-2013: 15 ÖLÜ, 200 YARALI

Teksas'ta 17 Nisan'da bir gübre şirketi alev aldı. Yaklaşık 80 ev ve bir okulun tahliye edilmesinden sadece 20 dakika sonra büyük bir patlama yaşandı. Tesisin gerekli düzenelemelere uymadan amonyum nitrat depoladığı tespit edildi.

AVUSTRALYA-2014

Queensland'de 6 Eylül'de 56 ton yük taşıyan kamyon devrildi. Şoförün kurtarılmasından kısa süre sonra yaşanan patlama 30 kilometre uzaktan duyuldu ve havaya uçan parçalar 2 kilometre alana saçıldı. Olayda 6 itfaiyeci ve şoför yaralı kurtuldu.

ÇİN-2015: 173 ÖLÜ, 798 YARALI

Çin’in Tianjin’de kentindeki limanda 12 Ağustos gecesi yaşanan felaket, sodyum siyanür ve potasyum nitrat da dahil olmak üzere büyük miktarlarda tehlikeli kimyasalların depolandığı bir depo alanında meydana geldi. Patlamalarda, 173 kişi hayatını kaybetti 798 kişi yaralandı. Tianjin’deki depodaki amonyum nitrat miktarının 800 ton olduğu belirtilmişi.

Çinli yetkililer daha sonra yaptıkları açıklamada, yaz sıcağında nitroselüloz adı verilen yüksek derecede yanıcı bir bileşiğin içindeki sıvının buharlaşmasının ardından kendiliğinden tutuştuğunu ve ilk patlamanın bu şekilde meydana geldiğini belirtti. Çinli yetkililer, daha sonra yakındaki amonyum nitrat depolarının alev alarak patladığını ifade etmişti.

Tianjin’deki depolarda ilk yangın başladığında olaya müdahale eden itfaiyeciler, yangını su ile söndürmeye çalıştığı ve suyun depodaki kimyasalları daha da alevlendirdiği açıklandı. Tianjin felaketinde hayatını kaybeden kişilerin çoğu ilk yangına müdahale eden itfaiyecilerden oluşuyordu.

Kaynak olarak Wikipedia kullanılmıştır.

(HABER MERKEZİ)

Lübnan'da Beyrut Limanında patlama: 191 kişi öldü, yaklaşık 6 bin kişi yaralandı

Beyrut’ta ambulanslar hâlâ ölüleri kaldırıyor

Beyrut Limanı'ndaki patlayıcılarla ilgili 6 kez mahkemeye başvuru yapılmış

Beyrut Limanı’ndaki patlama nedeniyle 5 milyar dolara yakın zarar oluştu

Lübnan Sendikalar Federasyonu: Lübnan gerçek bir felaket yaşıyor

EMEP: Lübnan halkına başsağlığı diliyor, sorumluları hesap vermeye çağırıyoruz