Kovid-19 pandemisi çocukların gelişimini nasıl etkiliyor?
Karantina süreçlerinin çocuklar üzerindeki etkisini Uzman Gelişim Psikoloğu Dilara Özsoy ve İstanbul Kültür Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Fidan Güneş Gürgör Kılıç ile konuştuk.
Fotoğraf: Pexels
İLGİLİ HABERLER
Çocuklarda uzun kovid hakkında ebeveynlerin ve öğretmenlerin bilmesi gerekenler
Covid: Türkiye'deki yeni koronavirüs dalgası çocukları nasıl etkiliyor?
Çocuklarla koronavirüs hakkında konuşmaktan çekinmeyin
Duygu AYBER GÜLTEKİN
İstanbul
Kovid-19 pandemisi nedeniyle uygulanan "kapanma" süreçlerinin çocuklar üzerindeki olumsuz etkilerine dikkat çeken uzmanlar, depresyon vakalarının arttığını söylüyor. Rutini bozulan bazı çocuklar dışarı bile çıkmak istemezken bazıları da evde kalmak istemiyor. Fiziksel hareketlerinin sınırlandırılması, akranları ile yüz yüze gelememeleri çocukların gelişimini nasıl etkiledi? Pandemi hayatımızdan çıkmazsa nelerle karşılaşacağız? Ebeveynler çocuklarının sosyalleşebilmesi için neler yapabilir? Uzman Gelişim Psikoloğu Dilara Özsoy ve İstanbul Kültür Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Fidan Güneş Gürgör Kılıç ile konuştuk.
Özsoy, okul çağındaki çocuklarda akran zorbalığı oranlarının azaldığına dikkat çekerken özel gereksinimli çocukların neler yaşadığını anlatan Kılıç; kaygı, huzursuzluk, içe kapanıklık, öfke nöbetleri gibi durumların ortaya çıktığını kaydetti.
OKUL ÇAĞINDAKİ ÇOCUKLARDA ÖFKE PATLAMASI
Fotoğraf: Dilara Özsoy'un kişisel arşivinden alınmıştır
Karantinanın okul öncesi ve okul çağındaki çocuklar üzerindeki etkisi hakkında neler söyleyebilirsiniz?
Evde olmak hem olumlu hem de olumsuz birçok özelliğe sahip görünüyor. Olumlu etkileri göz ardı etmemek de önemli. Akran etkileşiminin önemi su götürmez bir gerçek, çocukların birlikte zaman geçirmeleri ve oyun oynayabilmeleri gerekiyor. Ancak özellikle okul çağındaki çocuklara baktığımızda akran zorbalığı oranlarının ya da etkisinin azaldığını, çünkü mağdur çocukların zorba çocuklarla bir arada olmadığını görüyoruz. Okul öncesi dönemdeki çocukların birçoğu ise ebeveyniyle daha çok bir arada zaman geçirebiliyor.
Olumsuz etkilere bakıldığında ise; özellikle okul öncesi dönemde çocukların özerkliği kazanabilmesi çok önemlidir. Kendi başına bir şeyleri yapabildiğini görmesi önemlidir. “Ben...yaparım” cümlesini kurabilmelidir. Bu noktada kendisinden daha becerikli yetişkinlerdense akranlarını görmeye ihtiyaç duyar. Çocuklar bu süreçte en çok bu ihtiyacı karşılayamadılar ve evin bebek/küçük olanı ve daha az becerili olanı olarak kaldılar. Bu durum da, ev içinde çocukların ebeveynle inatlaşma oranına katkıda bulundu diyebiliriz.
Okul çağındaki çocuklarda ise sıklıkla öfke patlamaları ile karşılaşıyoruz. Tek başına evde olmak değil elbette, ebeveynlerin daha çok kontrol etme ihtiyacı, kuralları belirleme ihtiyacı, çocukların akranlarıyla yüz yüze zaman geçirememesi, yataktan kalkıp hemen derse geçmeleri vb. birçok faktör bunu etkilemiş olabilir. Bu durumda kendilerini ifade etmek, rutinlerini kontrol altında tutmak, sınırlarının zorlanması, bu durumla nasıl baş edilebileceğini bilmemek elbette öfke patlamalarına yol açabiliyor.
YENİ NORMALE UYUM SAĞLAMADA ZORLUK YAŞAYABİLİRLER
Pandemi uzarsa bu çocukların gelişiminde neye yol açacak? Toplumsal açıdan neyle karşılaşacağız?
Özellikle okul öncesi dönemde çocuklar duyguları anlama, dürtü kontrolü, duygu düzenleme, sosyal problem çözme gibi temel becerileri kazanıyor. Bu becerilerde de diğer insanlarla etkileşimi önemli rol oynuyor. Çocuklar bu etkileşimden mahrum kalıyor. Benzer şekilde okul çağındaki çocuklar da akranlarıyla yüz yüze etkileşimden ve fiziksel hareketten mahrum kalıyor. Neye sebep olacağını tam olarak öngörmek mümkün olmamakla birlikte, pandemi bittiğinde yeni normale uyum sağlamada zorluk yaşayabilirler. Bu nedenle adım adım “normal”e dönmeli, ani değişikliklerden kaçınılmalıdır. Olumsuz sonuçları en aza indirgeyebilmek için bu süreç boyunca önlemler çerçevesinde, kısa aralıklar ve görece daha küçük gruplarla, çocukların park ya da okul bahçesinde bir araya gelmesi desteklenebilir.
SOSYALLEŞMEYİ DİJİTAL ORTAMLA DESTEKLEMEK GEREKİYOR
"Tam kapanma" döneminde çocukların sosyalleşebilmesi için neler yapılabilir?
Okul çağı çocuklarının sosyalleşebildiği tek ortam okul değil; dijital dünyayı birçoğumuzdan iyi biliyor ve dijital ortamlarda sosyalleşebiliyor birlikte sohbet edip ders çalışabiliyor ya da bir şeyler izleyebiliyorlar. Ancak bu durum yetişkinler tarafından genellikle “tehdit” olarak görülüyor. Çocukların sosyalleşmesini en azından dijital ortamlar aracılığı ile desteklemek oldukça önemli.
Okul öncesi dönemdeki çocuklar da, arkadaşları ile çevrimiçi ortamlarda görüntülü olarak buluşabilir. Karşılıklı oyunlar oynayabilir. Bu süreçte yüz yüze sosyalleşmek mümkün olmasa da çevrimiçi yöntemleri kullanmak ihmal edilmemeli.
EBEVEYNLERİN SOSYAL DESTEK GÖRMESİ ÖNEMLİ
Ebeveynler ve öğretmenlere tavsiyeniz var mı?
Tabii ki tüm bunları uygulayabilmek için ebeveynlerin ve öğretmenlerin esnek olabilmesi, öncelikle kendileri için “öz bakım” zamanları yaratması önemli. Covid-19 sürecine dair yapılan çalışmalar gösteriyor ki, ebeveynlerin sosyal desteği varsa, her iki partner de evdeki sorumlulukları paylaşıyorsa çocuklarına da daha iyi destek olabiliyorlar. Bu nedenle ebeveynlerin iyilik hali ve sosyal destek görmesi kritik rol oynuyor.
Uzaktan eğitim için ise, canlı derslerde hem öğretmenlerin hem de çocukların birçok aksilik yaşayabildiğini görüyoruz. Özellikle farklı sosyoekonomik düzeyden aileler olduğu göz önünde bulundurulduğunda her çocuğun eğitim alabilmesini sağlamak için canlı dersler yerine, kısa süreli video kayıtları ve ayrı ofis saatleri düzenlenebileceği öneriliyor. Böylece, örneğin evde 1 telefon/tablet/bilgisayar ancak 3 çocuk varsa ve çocukların ders saatleri çakışıyorsa sırayla video kayıtlarını izleyebilir ve derslerine katılabilirler.
ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUKLARDA KAYGI, HUZURSUZLUK, ÖFKE NÖBETLERİ ARTTI
Fotoğraf: Fidan Güneş Gürgör Kılıç'ın kişisel arşivinden alınmıştır
Dr. Fidan Güneş Gürgör Kılıç ise, özel gereksinimli çocukların rutinlerinin bozulmasının neye yol açtığını, ailelerin bu süreçte neler yaşadığını anlattı.
Özel gereksinimli çocuklar ve aileleri karantina sürecini nasıl geçiyor?
Pandemi ve kapanma süreçleri tipik gelişim gösteren çocukları birçok yönden olumsuz etkilediği gibi özel gereksinimli çocuklar ve aileleri için süreç daha da olumsuz geçiyor. Pandemi öncesi zaten özel gereksinimli çocuklar, yoğun, nitelikli ve bilimsel özel eğitim hizmetleri almakta zorlanıyorken, tipik gelişim gösteren çocuklarla birlikte eğitim alma olanaklarına yeterince ulaşılmıyorken pandemi ile birlikte özel gereksinimli çoğu çocuk online verilen derslere, eğitimlere katılmakta güçlük yaşıyor. Ayrıca bazı aileler maddi sıkıntılardan dolayı internete bağlanmakta bile güçlük yaşıyor. Aileler ellerinden geldiğince evde çocukları ile ders yapmaya çalışırken pandemi sürecine kadar ailelere yeterince aile eğitimleri sağlanmadığı için aileler neyi, nasıl, ne şekilde uygulayacakları konusunda güçlük yaşıyor, bu süreçte erişebilen aileler online eğitimlere katılarak yapacakları konusunda bilgi edinmeye çalışıyorlar.
AİLELER MADDİ VE PSİKOLOJİK OLARAK ÇOK YORULDU
Bu sorunlar onları nasıl etkiledi? Nasıl davranışlar gözlemleniyor?
Eğitimde yaşanan sıkıntıların yanı sıra özel gereksinimli çocukların rutinlerinin bozulması, çoğu çocukta kaygı, huzursuzluk, içe kapanıklık, öfke nöbetleri gibi durumlar ortaya çıkardı ve problem davranışlarda artış meydana getirdi. Bazı aileler, özellikle ağır düzeyde yetersizliği bulunan çocukların aileleri, bu problem davranışlarla baş etmekte güçlük yaşıyor ve ücretsiz olarak çocuklarını gönderebilecekleri gündüz bakımevleri ya da yatılı olarak kalabileceği bakım evleri talep ediyor. Aileler maddi ve psikolojik olarak bu süreçte oldukça yoruldu, bir yılı aşkın süredir, hem pandemi ile hem de pandemi sürecinin çocuklar üzerindeki olumsuz etkileri ile uğraşıyorlar. Bu yüzden psikolojik ve maddi desteğe ihtiyaçları var. Ayrıca kaygı düzeyleri de oldukça artmış durumda, “Bana bir şey olursa çocuğuma ne olacak” kaygısı aileleri psikolojik olarak çok yıpratıyor. Bir an önce aşı da sıranın kendilerine gelmesini bekliyorlar.
AKRANLARI ARASINDAKİ GELİŞİMSEL FARK ARTACAK
Akranlarına göre gelişimsel gerilik gösteren ama herhangi bir yetersizlik tanısı almamış ya da riski taşıyan çocukların aileleri pandemi sürecinden ötürü çocuklarını hastaneye götürmek istemiyor ve bu da çocuklar için yetersiz de olsa sağlanabilecek özel eğitim hizmetlerine ulaşımı engelliyor.
Eğitim süreçlerinin sekteye uğraması ve sosyal ortamlarının bozulması sonucunda özel gereksinimli çocukların tüm gelişim alanlarında geriye gidişler olduğunu ve öğrendikleri becerilerin bazılarını unuttuklarını gözlemliyoruz. Sürecin daha da uzaması halinde akranları arasındaki gelişimsel fark oldukça artacak.
“Tam kapanma”da ebeveynler neler yapabilir?
Özel gereksinimli çocuklar, kapanma sürecinde refakatçisi ile dışarı çıkabiliyor, bu fırsatı değerlendirmek oldukça önemli. Özel gereksinimli çocukların uyku, beslenme, ders çalışma gibi değişen rutinlerin yeniden düzenlenmesi ve çocukların bu rutinlere alışabilmesi içinde çocukların rutinlerini anlatan resimli görsellerden yararlanılabilir.
Pandemi sürecinde fiziksel hareket olanakları kısıtlanan çocuklara, ev içerisinde oyun etkinliklerine sıklıkla yer verilebilir, çocukların fiziksel hareketleri evde de sınırlandırılmamalıdır. Çocukların gelişimsel özellikleri dikkate alınarak günlük ev işi rutinine dahil edilerek sorumluluk alması sağlanabilir, örneğin kirli çamaşırlarını çamaşır makinesine koymak, temiz giysilerini yerine yerleştirmek, çorapları eşlemek, kaşık-çatalları sınıflamak. Eğer aileler, bahçeli evde yaşıyorsa bahçe işlerinde birlikte çalışmak, bitkileri sulamak, dikmek ya da evin balkonu varsa burada küçük bir köşe oluşturulup çocuğun su, kum vb. şeylerle oynamasına olanak sağlamak gibi çocuğu rahatlatıcı etkinliklere yer verilebilir. Ayrıca çocukların çizgi film veya video izlemesi için ayrılan süreye sınırlandırma konulmalı, bunun için gerekirse kum saati, çalar saat, kronometre gibi süreyi sınırlandırabilecek şeylerden faydalanabilir, örneğin çocuk ile birlikte telefonun alarmı kurulup, alarm çaldığında izlemesinin son bulacağını belirtebiliriz, bunu konu da tutarlı olmak oldukça önemli. Ayrıca okul arkadaşları ya da akrabalar ile görüntülü konuşmalar yapılabilir. Ayrıca çocukların yediklerine dikkat edilmeli, fazla abur cuburdan kaçınılmalıdır. Devam ettiği okuldaki öğretmenlerin verdiği ödevleri ve etkinlikleri evde yapmaya çalışmakta oldukça önem taşıyor.
Evrensel'i Takip Et