Bülent Varlık’tan ‘1940’ların Dergileri’ dizisi 

Ramis SAĞLAM
İzmir 

1930-1950’li arasındaki tek parti yıllarında bir avuç sosyalist aydının yayımladığı dergiler, Araştırmacı-Yazar Bülent Varlık tarafından dört ciltlik dizi haline getirildi. Sosyal Tarih Yayınları tarafından ”1940’ların Dergileri” adıyla yayımlanan kitapta; bütün muhaliflerin sesinin polis terörüyle kesildiği, bireysel özgürlüklerin yok sayıldığı bir dönem yansıtılıyor.   

Dergilere yazı yazanların içinde birçok tanıdık isim bulunuyor. Kimileri henüz çok genç yaşta edebiyata dergi yazılarıyla başlayan ve yakın gelecekte ünlü bir sanatçı ya da edebiyatçı olacak imzalardan… Kimileri ise büyük emeklerine rağmen adı unutulmaya yüz tutmuş sanat emekçileri. Bunlardan büyük bir bölümü hayatlarının en verimli yıllarını hapishane parmaklıkları arkasında, polis takibinde ya da sürgünde geçirmiş Türkiye’nin yüz akı genç sosyalistler.   

Bülent Varlık, hemen hepsi aynı yönteme dayalı olarak incelediği bu dergilerin ortaya çıkış, yayın politikası, biçimsel özellikleri, içerik üzerine notları, dergideki yazarlar-sanatçılar ve dergilerin kapanışı üzerine bilgiler veriyor. Ayrıca bu bilgilerin, her dergi için hazırlanan açıklamalı bibliyografya, dergide yayımlanmış yazılardan tadımlık bir bölüm ve dergi ilk sayısının kapak fotoğrafları bütünsel bilgiler sağlıyor. 

‘KOMÜNİZM PARANOYASI HEP DİRİ TUTULDU’

“1940’ların Dergileri” dizisini Araştırmacı-Yazar Hamit Erdem ile konuştuk. Erdem, 

1930-1950 arası tek parti diktatörlüğünün kendine özgü bir rejim yaratma peşinde olduğunu; demokrasiyi, özgür basını, burjuva demokrasisini, sınıf mücadelesini modası geçmiş kavramlar olarak sürekli karaladığını, işçi sınıfının sendikal ve siyasal örgütlenmesinin engellendiğini ve bir komünizm paranoyasının hep diri tutulduğunu söyledi.  

Dönemin CHP Genel Sekreteri (sonradan başbakan) olan Recep Peker’in o dönem yayımlanan Ülkü dergisindeki “Disiplinli Hürriyet(!)” başlıklı makalesini hatırlatan Erdem; Recep Peker’in ”Denizde birbirini yiyen hür(!) foklar ve kutuplarda birbirini yiyen hür(!) ak ayılardan” örnekler vererek, toplumda kimin ne kadar “hür” olacağına kendilerinin karar vereceğini açıkladığını, “Memlekette bir sınıf şuuru uyandıracak tahrikler hissedilmektedir, biz bu zeminde uyanık olmak lüzumuna kaniyiz” diye yazdığını ve bu ifadenin de tek parti rejiminin felsefesi olduğunun altını çizdi.  

"DERGİLER LEGAL OLANAK SAĞLADI"

Dönemin tek muhalefet partisi olan Türkiye Komünist Partisinin, ağır baskı koşullarında illegal olarak mücadele ettiğini söyleyen Erdem; “Bülent Varlık ve yayınevi editörünün de –ön sözde- özellikle altını çizdiği gibi TKP’nin yönetici ve üyeleri ya da onların yönlendirdiği genç sanatçılar; siyaset, sanat ve edebiyata ilişkin görüşlerini legal olanaklarla, öncelikle de yukarıda isimleri yazılı dergiler yoluyla gerçekleştirmişlerdir” dedi. 

Dergilerin içerik olarak zengin bir derinliği barındırdığını ifade eden Erdem, “Dergilerde tür olarak da öyküler, şiirler, denemeler, düşünsel ve felsefi yazılar, sosyal araştırmalar, müzik eleştirileri, okuyucu anketleri, kitap tanıtım yazıları, farklı alanlarda eleştirel metinler, çeviri şiirler, çeviri öyküler, sanat ve edebiyatta estetik ve biçim yazıları, dünyadan sanat-kültür-edebiyat haberleri yer alıyor” diye konuştu.

DİZİDE HANGİ DERGİLER VAR?

Bülent Varlık’ın hazırladığı dizide şu dergiler bulunuyor: Projektör, Hamle, Toprak, Yürüyüş, Başak, Söz, Yığın, Yeryüzü, Yeni Edebiyat I, Yeni Edebiyat II, Ses I, Ses II, Değirmen I, Değirmen II, Pınar, Genç Nesil, Yeni Ses I, Yeni Ses II, Sokak, Yeni Yol, Yenilikler, Dost, Yağmur ve Toprak, Küllük, Yurt ve Dünya, Çığ, Adımlar, Görüşler, Meydan, Beşer, Beraber

EDEBİYATIN MİHENK TAŞI İSİMLER

Dergilerde isimleri geçen yazarlar neredeyse hepsi o yıllar ve devamında edebiyat dünyasının mihenk taşı olmuş isimler. Sabiha Zekeriya (Sertel), Sabahattin Ali, Hüseyin Avni Şanda, Sabahattin Kudret (Aksal), Asaf Halet (Çelebi), Hasan İzzettin (Dinamo), Hasan Tanrıkut, Samet Ağaoğlu, Suat Taşer, A. Kadir, Sait Faik (Abasıyanık), Zeki Baştımar, Kemal Bilbaşar, Hulusi Dosdoğru, Rıfat Ilgaz, Cahit Irgat, Orhan Kemal, Attila İlhan, Ömer Faruk Toprak, Niyazi Berkes, Behice Boran, Adnan Cemgil, Enver Gökçe, Metin Eloğlu, Cahit Külebi, Saffet Dengi Korkut, Abidin Dino, Abdülbaki Gölpınarlı, Ahmet Arif, Orhan Veli Kanık, Lütfü Erişçi, Fakir Baykurt, Cahit Sıtkı Tarancı, Fahri Erdinç, Aziz Nesin, Oktay Akbal, Suat Derviş, Sabahattin Eyüboğlu, Ruhi Su, Nâzım Hikmet ve burada ismini sayamadığımız onlarca yazar, şair ve sanatçıya kadar uzanan genişçe bir liste var.