Teleferik kazasında can kaybı: Denetimin özelleşmesi can alıyor

Nisa Sude DEMİREL
İstanbul

Antalya Büyükşehir Belediyesinin iştiraki olan Anet AŞ’nin işlettiği Tünektepe teleferik hattında 12 Nisan akşamı, hattı tutan demirlerden birinin çıkarak çarptığı kabinin tabanının kopmasıyla içerisindeki 8 kişi yere düştü. 8 kişiden 54 yaşındaki Memiş Gümüş'ün yaşamını yitirdiği belirlenirken, 7 yurttaş da yaralandı. Hattın durması üzerine 24 kabindeki 171 kişi mahsur kaldı. Teleferik kazasında mahsur kalan yurttaşları kurtarma çalışmaları gün boyu sürdü. Aralarında teleferiği işleten ve bakımını yapan şirketlerin çalışanları ve sorumlularının da olduğu 13 kişinin gözaltına alındığı açıklandı.

AFAD Başkanı Okay Memiş yaptığı açıklamada teleferik hattındaki beşinci direğin heyelan nedeniyle kırıldığını, 1 kabinin kırılan direğe çarparak hasar aldığını aktardı. Kuvvetli rüzgarın çalışmaları zorlaştırdığını ifade eden Memiş hastanelerde tedaviye alınan yaralı 7 kişinin durumunun iyi olduğunu söyledi.

"DENETİMLER PİYASA İNSAFINA BIRAKILAMAZ"

Türkiye Mimar ve Mühendis Odaları Birliğine (TMMOB) bağlı Makina Mühendisleri Odası Antalya Şube Başkanı İbrahim Atmaca Evrensel’e konuştu. Henüz bölgede arama kurtarma çalışmalarının devam ettiğini, bilirkişi incelemeleri olmadan kazanın nasıl gerçekleştiğine ilişkin net bilgi sahibi olmanın mümkün olmadığını ifade eden Atmaca, “Asıl odaklanılması gereken nokta bakım ve yılda bir kez yapılması gereken periyodik denetimler. Zaten bakımlar üretici ya da ithalatçı firma veya onların altında bulunan ekipler tarafından yapılıyor. Aylık bakım var, yıllık bakım var. Hatta işletmenin operatörleri tarafından günlük kontrollerin gerçekleştirildiği noktalar da söz konusu” dedi.

Ancak durumun yalnızca bakım işlemlerine terk edilemeyeceğini vurgulayan Atmaca, “Bakımın ne kadar iyi yapıldığının da bir bağımsız kuruluş tarafından denetlenmesi gerekiyor. Biz buna periyodik kontrol diyoruz. Biz yıllardır şunu söylüyoruz: Periyodik kontrol piyasa insafına bırakılmamalıdır. Periyodik kontrol kamu kuruluşu niteliğindeki kurumlarca gerçekleştirilmelidir. Kâr amacı güdülmeden yapılmalıdır” diye konuştu.

DENETİM ÖZELLEŞTİ, MEVZUAT EKSİK

Teleferik bakımına ve denetimlere ilişkin bir başka eksikliğin daha olduğunu aktaran Atmaca, “Asansörlerin, kule vinçlerin, yürüyen merdivenlerin, LPG tanklarının periyodik kontrollerini yapmak için TÜRKAK’tan akredite A tipi sertifika sahibi olmak gerekiyor. Fakat bir teleferiğin kontrolü için böyle bir şart yok. Yani temel periyodik kontrol eğitimi almış, firma sahibi olan bir mühendis dahi bunu yapabiliyor. Bunu yapmaya cesaret etmek ayrı bir konu ancak şu anda bizim yönetmeliklerimiz buna izin veriyor. Bir mevzuat değişikliğine ihtiyaç var. Ancak her şeyden öte başta vurguladığımız gibi denetimler piyasa insafına bırakılmamalı, kamu kurumu niteliğindeki kuruluşlar tarafından yapılmalı” ifadelerini kullandı.

Makina Mühendisleri Odası olarak kamu kurumu niteliğinde bir meslek odası olduklarını hatırlatan Atmaca, “Yıllardır örgütlü bir şekilde, yetişmiş personelimizle A tipi muayene kuruluşu olarak birçok kaldırma iletme ekipmanının periyodik kontrollerini yapmaktayız. Bu konuda bize görev verilen her konuda da bu görevi almaya hazır olduğumuzu da beyan ediyoruz” dedi. 2017’de teleferik hizmete geçmeden önce A tipi bir muayene kuruluşunun onayı olması gerektiğini ifade eden Atmaca, “Biz Makina Mühendisleri Odası olarak bu ruhsatı verirken onayda şunu demişiz: ‘Mevcut durumun korunması şartıyla uygundur.’ Mevcut durumun korunması ancak düzenli bakımlar ve periyodik kontrollerle mümkün olur” diye konuştu.

TEPKİLERE RAĞMEN ADIM ATILMIYOR

Denetimlerin kamu kuruluşları veya kamu kuruluşu niteliğindeki meslek odaları tarafından yapılmaması pek çok can kaybına mal oluyor, bu can kayıplarının ardından tepki gösteriliyor. Yapı denetim kanunuyla meslek odalarının yapı denetim yetkisinin ortadan kaldırılması ve yapı denetimin özelleştirilmesi yakın tarihte gerçekleşen 6 Şubat depremlerinde gündeme gelmişti. Asansör denetimlerinin de özel denetim şirketlerince yapılması Aydın Güzelhisar Kız KYK Yurdunda kalan Üniversite Öğrencisi Zeren Ertaş’ın hayatını kaybettiği asansör düşmesi olayında tekrar konuşulmuş ve tepki görmüştü. Ancak tüm bu tepkilere rağmen adım atılmadı. Şimdi de teleferik düşmesi teleferik denetimlerinin de özel şirketlerce yapılıyor olmasını gündeme getiriyor.

İHALE İPTAL EDİLİP YENİDEN VERİLMİŞTİ

Dönemin AKP’li Belediye Başkanı Menderes Türel tarafından, 2017’de açılışı yapılan Konyaaltı ilçesindeki Tünektepe teleferiğinin ilk yapım ihalesi 2012’de verildi. İl Özel İdaresi tarafından STM Teleferik ve Yapıkur İnşaat şirketlerine 9 milyon 800 bin lira maliyet bedeline ihale edildi. İl özel idaresinin kapanmasıyla yapımın sorumluluğu belediyeye geçti. STM Teleferik ve Yapıkur İnşaat’ın tarafı olduğu ihale sözleşmesi belediye tarafından feshedildi. 2016 yılında ise ihale 6 milyon 950 bin liraya yeniden ihale edildi. ‘Tamamlama’ işi olarak açılan ihaleyi Osman Uluç aldı.

Osman Uluç ise ismini 2013’te Urfa’nın vergi rekortmeni olarak duyuran, Osman Uluç İnşaat Şirketinin sahibi. İşlerinin büyük bir çoğunluğu devletten aldığı ihaleler olan Uluç’un aldığı ihalelerden bir kısmı Siirt’te askerlik şubesi, Antep’te askeri lojmanlar, Urfa ilçelerinde hükümet binası, yine Urfa’da 50 yataklı devlet hastanesi, Harran Üniversitesi Osmanbey Kampüsü altyapısı ve Harran Üniversitesi 600 yataklı Araştırma ve Uygulama Hastanesi, TOKİ’den Ağrı’nın Patnos ilçesinde 150 yataklı devlet hastanesi.

ANET AŞ SAYIŞTAY RAPORLARINDA

Anet Antalya İnşaat Turizm Sanayi ve Ticaret AŞ, entegre et tesisi işletmek için 1989’dan beri hizmet veren bir belediye iştiraki. Uygun fiyata et satışı yapan Halk et noktaları, Sarısu Plajı ve otoparklar gibi hizmetleri olan Anet AŞ’nin bir diğer hizmeti de Tünektepe teleferiği. Çoğu belediye iştiraki gibi yönetim kurulu da büyükşehir belediyesini kazanan siyasi partiye göre şekilleniyor. Örneğin bir önceki yerel seçimlerden sonra yönetim kuruluna CHP Kepez İlçe Başkanı Servet Yıldız, Konyaaltı İlçe Başkanı Onur Duruk, İyi Parti Kepez İlçe Başkanı Osman Bulut girerken daha önce de 5 kişiden oluşan ANET yönetim kurulunun 10'a çıkarıldığını, bu kişilere "huzur hakkı" adı altında yıllık 360 bin lira maaş ödendiği iddia edilmişti.

Anet AŞ’nin işletmelerine ilişkin Sayıştay raporlarında da birtakım bulgular yer alıyor. Örneğin 2022’ye ait Antalya Büyükşehir Belediyesi raporunda sebze ve meyve hallerinde kayıt dışı ticaret yapıldığı, denetimlerin yetersiz olduğu belirtilmiş, hal çıkış kapı ücretlerinin Anet AŞ tarafından tahsil edildiğine dikkat çekilmiş, tahsil edilen paranın muhafazasında sorun yaşandığı ifade edilmişti. Yine Sayıştayın Anet’in 2019’daki faaliyetine ilişkin raporlarında şirket tarafından bazı taşınmazların pazarlık usulü ile ihale edildiği kaydedilmişti. Belediyenin Anet’e devrettiği 3 adet otoparkın yalnızca Hazine adına kayıtlı taşınmazlarda uygulanabilecek şekilde, pazarlık usulü ile kiraya verildiği ifade edilmişti. Yine Anet’in işlettiği otoparkların hakim ve savcılara, Büyükşehir Belediyesi ve İlçe Belediyeleri Meclis Üyeleri gibi bazı kişilere ücretsiz kullandırıldığı tespit edilmişti. Sayıştay aynı zamanda belediye meclisi kararı olmadan borçlanıldığı, doğrudan teminle yapılan alımlarda yasaklılık teyidinin yapılmadığı, Anet tarafından çalıştırılan işçiler için kıdem tazminatı ayrılmadığını tespit etmişti. Yine Anet’in de dahil olduğu beş belediye şirketine zarar etmesine rağmen sermaye artırımı yoluyla kaynak aktarıldığı kaydedilmişti.