Kemal Tahir’in Moskova günleri

İskender ÖZSOY

Hemen hemen her konuyu gündemine alıp üzerinde düşünen ve tezler geliştiren Kemal Tahir’in ölümünün 51. yılıydı dün.

13 Haziran 1938 tarihinde askeri isyana tahrik ve teşvik iddiasıyla kardeşi Nuri Tahir, Nâzım Hikmet, Hamdi Alev (Şamilof), Emine Alev, Hikmet Kıvılcımlı, Fatma Nudiye Yalçı, Kerim Korcan, Mehmet Ali Kantan, Seyfi Tekbilek ve Hüseyin Avni Durugün'le tutuklanan Kemal Tahir, İstanbul Donanma Komutanlığı Askeri Mahkemesince Erkin Gemisi’nde yargılanarak 29 Ağustos 1938 tarihinde 15 yıl ağır hapse mahkum edildi.

1938-1950 yılları arasında İstanbul Tevkifhanesisiyle Çankırı, Malatya, Çorum, Nevşehir Cezaevlerinde yattı, 1950 yılında genel afla tahliye edildi.

İstanbul’a dönünce Türk işçi hareketinin önderlerinden Hüsamettin Özdoğu’nun kardeşi Semiha Hanım'la (Sıdıka Uzunhasan) evlendi.

Adı “komünist”e çıktığı için yazdığı kitapları, gazetelere gönderdiği öyküleri, romanları ve çevirileri 1955 yılına dek kendi adıyla yayımlanmadı.

1955’de Göl İnsanları ve Sağırdere kendi adıyla yayımlandı. 6-7 Eylül olayları sırasında gözaltına alındı, altı ay Harbiye'de yattı. 1967’de Yorgun Savaşçı romanı Yunus Nadi Armağanı'nı, 1968’de de Devlet Ana romanı Türk Dil Kurumu Roman Armağanı'nı aldı.

İkinci Abdülhamid'in hünkar yaverlerinden alaylı deniz subayı ve Yıldız Sarayı'nda Abdülhamid'in özel marangozu Tahir Bey'le Hubser Hanım'ın oğlu Kemal Tahir (İsmail Kemalettin Demir), 21 Nisan 1973 tarihinde İstanbul’da öldü.

63 yıllık yaşamının 12 yılını cezaevlerinde, özgürlüğüne kavuştuktan sonra ölene dek 23 yılını evinde yazarak geçiren Kemal Tahir bir kez yurt dışına çıktı.

KEMAL TAHİR’DEN SEMİHA HANIM’A 

1968 yılında Sovyet Yazarlar Birliğinin davetlisi olarak Moskova’ya giden Kemal Tahir bu ziyaretinde Nâzım’ın mezarını ziyaret etti, fotoğraf çektirdi. Vera (1) ve Zekeriya Sertel’le (2)  buluştu, Azerbaycan’a gitti.

Onun, eşi Semiha’ya Bakü’den 23 Kasım 1968 tarihinde yazdığı mektuptan satır başlarıyla söz edelim:

“Moskova’da üç gün üst üste sana telefon etmek istedik. Hatlar bozuktu. Büsbütün bozuk olduğu da kesin bilinmediği için bekledik durduk.”

 “Şunu söyleyeyim ki, Moskova’da hemen her gün yemeklerden birini  Emuşkalarda yedik. Ben Emuşka’yı (3), hele hele kocasını ve kızı Pola’yı çok sevdim.”

“Sovyet Yazarlar Birliği beni çok güzel ağırladı. Müzeleri, sergileri tiyatroları gezebilmem için bir tercümanla bir otomobil tahsis etti. Moskova’yı dolaştım; çok da beğenip sevdim. Türkoloji Enstitüsünde konuştum, şairlerle, romancılarla tanıştım. Fiş (4) beni evlerinde yemeğe çağırdı. Simonov’la (5) yazarlar birliği lokalinde yemek yedim.”

“Buraya Hayati (6) adında bir gazeteci arkadaş da geldi. Çok sevindim.”

“Ayın 19’unda Bakü’ye uçakla hareket ettik. Vâkıf (7) adlı şairlerinin 250. doğum yıl dönümüne katıldım, nutuk çektim, radyoda konuştum, televizyona çıktım.”

“Ayın 25’ inde ya da 26’sında Taşkent’e gidiyorum. Üç gün kalacağım. Oradan Moskova’ya uçup aynı gün Kerim Bey’i (8) görmek için Başkırtistan’nın başkenti Ufa’ya geçeceğim. Musto(y) Kerim bunu istiyor, onun isteğine de burada kimse karşı duramıyor. Sonra belki Münevver’le (9) Memo’yu (10) görmek için bir günlüğüne Varşova’ya uçup döneceğim.”

Kemal Tahir’in Bakü’den eşi Semiha Hanım’a yazdığı mektup şu satırlarla sona eriyor.

“Feyyaz Bey’e (11), Melda’ya (12) selam ederim. Hüsam’a (13), Nuri ve Ratip Tahir’e (14) selamlar. Çok yararlandım, dinlendim. Bir kederim seninle beraber olamayışımdır.”

……….

(1) Vera Tulyakova. Nazım Hikmet’i son eşi.

(2) Zekeriya Sertel. Gazeteci. 4 Aralık 1945 tarihinde yağmalanan Tan gazetesinin sahibi.

(3  Türkiye'nin işçi sınıfının önderlerinden Hüsamettin Özdoğu'nun kızı.

(4) Fiş. Radi Fiş. Nazım Hikmetin yakın dostu Rus Yazar.

(5) Konstantin Simonov. Rus Yazar.

(6) Hayati Asılyazıcı. Gazeteci, Tiyatro Eleştirmeni.

(7) Vâkıf. Azeri Şair. 1717-1797 yılları arasında yaşadı.

(8) Kerim Bey. Mostay Kerim. Rus Şair ve Yazar.

(9-10) Nâzım Hikmet eşi ve oğlu Mehmet.

(11-12) Nâzım Hikmet’in kız kardeşi Melda Kalyoncu ve eşi Feyyaz Kalyoncu.

(13) Hüsam. Hüsamettin Özdoğu.

(14) Nuri ve Ratip Tahir. Kemal Tahir’in kardeşleri.