Bolivya’da darbe girişimi: Ekonomideki bozulmanın siyasi ifadesi

Ramiro VINUEZA*

26 Haziran Çarşamba günü Bolivya’da bir grup asker ve bir tankla La Paz’ın merkezindeki hükümet sarayına girmeye çalışan General Juan José Zúñiga tarafından bir “darbe girişimi” sahnelendi. Olay iki saatten biraz fazla sürdü, Zúñiga tutuklandı ve medyaya erişim imkanı buldu, tankların harekete geçirilmesi konusunda Başkan Luis Arce ile ülkedeki ciddi ekonomik durum nedeniyle düşen popülaritesini yeniden kazanmak için anlaştıklarını açıkladı.

Arce’nin dostu olan general, görünüşe göre, özellikle Evo Morales’e karşı darbe (2019) gerçekleştirenler olmak üzere “siyasi tutukluların” serbest bırakılmasını talep eden açıklamalar yaptığı ve ayrıca eski başkanın Bolivya başkanlığı için yeni bir adaylığını seçim adalet sistemi tarafından diskalifiye edildiği gerekçesiyle reddettiği için önceki günlerde görevden alınmıştı. MAS partisinin bölünmüş olduğu ve Arce ile Evo Morales arasında bir çatlak olduğu ve çatışmaların arttığı biliniyordu.

Bu durum bize Bolivya’nın bir cumhuriyet olarak kuruluşundan bu yana birbirini izleyen askeri ve sivil diktatörlükler, üçlü iktidarlar, cuntalar, görev sürelerini tamamlamayan başkanlar ve onlarca hükümet darbesi yaşadığını yeniden hatırlattı. Bolivya 180 yıllık yaşamının 97 yılını askeri yönetim, 82 yılını sivil yönetim altında ve bir yılını da sivil-askeri cuntaların liderliğinde geçirdi.

“Kriz” aynı gün, Arce’nin “Bolivya’nın zor zamanlardan geçtiğini ve demokrasiyi savunmak istediğini” söylemesi, uluslararası topluma desteği için teşekkür etmesi ve yeni bir askeri yönetimin göreve başlamasıyla sona erdi. Evo Morales de darbeyi reddettiğini söyleyerek bu uluslararası kınamaya katıldı.

Bu olay, Bolivya ekonomisindeki bozulmanın siyasi ifadesidir ve bu bozulma “Madenciliğe bağımlı bir ekonomik modelin sonucu olarak ortaya çıkmıştır”. Siyaset Bilimci Huáscar Salazar’a göre eski ve yeni elitler ve Bolivya devleti -iktidardakilerin ideolojik aidiyetlerine bakılmaksızın- ekonomiyi sürdürmek için sağlamak için doğal kaynakların çıkarılmasına bağımlı kaldılar, “Bu ekonomik modeli kırmaya çalışmadılar ve bugüne kadar onu beslediler”. Salazar, 2005-2016 yılları arasında Brezilya ve Arjantin’e doğal gaz satışından elde edilen muazzam gelirin ardından emtia fiyatlarının düştüğünü, tasarrufların harcandığını ve Bolivya’nın tarihindeki en yüksek dış borca ve son yirmi yılın en düşük seviyelerine ulaşan uluslararası rezervlere sahip olacak kadar büyük bir borçluluk yaşandığını da sözlerine ekliyor.

Bolivya Merkez Bankasına (BCB) göre, rezervler ocak ayında 1.7 milyar dolara düşerken, on yıl önce ülkenin 15 milyar dolar civarında rezervi vardı. Buna doğal gaz ihracatından elde edilen gelirlerdeki düşüş de ekleniyor. Dolar eksikliği, hükümetin ve özel sektörün Bolivya ekonomisi için giderek daha önemli hale gelen ithalat için, özellikle de ülkenin artık çoğunlukla yurt dışından satın aldığı ve son zamanlarda kıtlaşan hidrokarbonlar gibi kritik kalemler için ödeme yapma kabiliyetini engelliyor.

Bolivya Eczacılar Odası bile, döviz eksikliğinin ülkedeki ilaç ve tıbbi cihaz tedarikini tehlikeye atabileceği uyarısında bulundu.

‘Bolivya ekonomik mucizesi’ illüzyonu çöküyor; sosyal harcamalar düşüyor, kamu sektöründeki işler azaltılıyor, işsizlik ve eksik istihdam artıyor. Sanayi sektörünün hazmetme kapasitesi yok ve işçi çıkartılacak. Küçük ve orta ölçekli kırsal üretim devletten çok az destek gördü ve ithal ve kaçak ürünlerle rekabette dezavantajlı durumda, buralarda da iş kaybı yaşanacak.

Önümüzdeki yıllarda, büyük olasılıkla madencilikle bağlantılı faaliyetler iş gücü talep edecek ve Amazon, Chaco ve Chiquitanía’da olduğu gibi geniş alanların yağmalanması katlanarak artacak; Bolivya’nın “Dünyada kişi başına en fazla orman kaybı olan ülke” olduğu da unutulmamalı. Aynı zamanda bu faaliyetlerdeki artış, zaten Bolivyalıların günlük yaşamlarının bir parçası olan şiddet ve sosyal ayrışma ortamını da büyütecektir.

* Ekvador’da yayımlanan Opción https://periodicoopcion.com/ Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni