Nedir? | Mobbing nedir?

Sinan CEVİZ

LC Waikiki mağazasında reyon müdürü olarak çalışan Muhammed Yavuz’un uzun yıllardır süren baskı ve mobbinge dayanamayarak intihar etmesi mobbing kavramını bir kez daha gündeme getirdi.

Mobbing, özetle fabrika ve iş yerlerinde sistematik olarak bir veya birden fazla kişi (patron ve yöneticiler) tarafından işçilere yönelik yıldırmayı veya işten uzaklaştırmayı amaçlayan; kişilik değerlerine, mesleki durumlarına, sosyal ilişkilerine veya sağlıklarına zarar veren; kasıtlı, olumsuz tutum ve davranışlar olarak özetlenebilir.

İngilizce “mob” kökünden gelen, çıkış noktası “aşırı şiddet ve yasaya uygun olmayan kabalık” olan bu kavram, dünyada işçiler ve emek örgütleri tarafından ilk olarak 1984 yılında Dr. Heinz Leymann tarafından ‘İş Hayatında Güvenlik ve Sağlık’ konulu raporda yer alması ile başlamıştır.

MOBBİNGİN SOMUT ÖRNEKLERİ NELERDİR?

İş yerlerinde yaşanan her baskı veya şiddet olayı mobbing olarak ifade edilemez. Örneğin işçiler arasında olmaması gereken kimi olumsuz davranışların vuku bulması mobbing kavramının içine dahil edilirse, sistematik olanın görülmesi engellenmiş olur.

Sistematik olarak vuku bulan uygulamalar olarak karşımıza çıkan mobbinge, 2023 sonunda başladıkları direnişi 2024 başına kadar devam ettiren Özak Tekstil işçilerinin fabrikada yaşadıkları örnek gösterilebilir. Özak Tekstil işçisi kadınlar, kendilerine sık sık “Mallar, aptallar, siz bir şeyden almazsınız” şeklinde hakaret edildiğini, insan yerine konulmadıklarını anlatıyorlardı.

Mobbing kimi zaman işçi hakkında tutulan tutanaklarla, kimi zaman sendikal haklara karşı işçilerin ikna odalarına çekilmesiyle, kimi zaman sürgünlerle karşımıza çıkabilir.

Ancak burada baskı ile mobbing birbirine karıştırılmamalıdır. Başta da ifade ettiğimiz gibi mobbing, “işçilere yönelik yıldırmayı veya işten uzaklaştırmayı” amaçlayan, sistematik uygulamalardır.

MOBBİNGE İLİŞKİN YASAL DÜZENLEMELER VAR MIDIR?

İş Kanunu’nda doğrudan mobbing kavramını içeren hükümler bulunmaz. Ancak kanunun bazı hükümleri mobbing şeklinde ele alınabilir. Örneğin Yargıtay, birtakım davalarda verdiği kararlarda iş yerindeki bir uygulamanın mobbing olduğu sonucuna varmıştır. Yargıtay’ın bazı davalarda mobbing diye tarif ettiği şu kararları vardır: “Davacının yaptığı iş, mezuniyeti ve kariyeri dikkate alındığında; olumsuz koşullar taşıyan, kapısı dahi olmayan yerde çalışmaya zorlanması”, “Davacının birden fazla kez görev yerinin değiştirilmesi”, “Davacının cinsel yönden baskı altına alınarak ilişki teklifinin kabul edilmemesi nedeniyle yapılanlar”, “Davacının iş yerinde yalnızlaştırılmaya çalışılması”, “Sık sık yer değiştirme yapılması”, “Yaptığı tanıklık sonrası iş yerinde farklı muamelelere tabi tutulması”.

Örneğin İş Kanunu patrona işçilere eşit davranma yükümlülüğü vermiştir (Madde 5). Ya da Borçlar Kanunu’nda, “İşçinin kişiliğinin korunması” maddesi (Madde 417) yer alır. Bu kanunlarda yer alan maddelerde direkt mobbing kavramı yer almasa da, maddelerin ihlali sonucunda açılacak davalarda mahkeme heyeti mobbing tespiti yapabilir.

MOBBİNGE MARUZ KALAN İŞÇİNİN HAKLARI NELERDİR?

Normal şartlar altında mobbing karşısında işçi, İş Kanunu’nun 24. maddesi kapsamında iş akdini haklı nedenle feshedebilir. (Elbette işçinin uğradığı zarar ile mobbing arasında sebep sonuç ilişkisi olmalı) İşçi koşullar oluştuğu takdirde ayrımcılık tazminatı da talep edebilir. İşçi, kişilik haklarının zarar görmesi sebebiyle manevi tazminat da isteyebilir.

Ancak açık söylemek gerekirse işçi açısından alınabilecek en etkili sonuç örgütlenmektir. İşçiler mobbingi de örgütlenme haklarını kullanarak bertaraf edebilir.