Cengiz'in feldspat madenine yargı engeli: Gözler Halilağa için Danıştay'da

Özer AKDEMİR

Cengiz Holdingin Kaz Dağları’nda işletmek istediği iki madenden birisi olan feldspat madenine verilen ÇED Gerekli Değildir kararının mahkeme tarafından yürütmesinin durdurulmasının gerekçeleri belli oldu. Mahkeme şirketin Kaz Dağı’nda aynı bölgede işletmek için hazırlıklarını sürdürdüğü bakır-altın madeni ile birlikte iki işletmenin yörede yaratacağı kümülatif etkinin araştırılması gerektiğini vurguladı.

DAVA GEREKÇELERİNDEN BAZILARI

Cengiz Holding’e bağlı Truva Bakır İşletmeleri A.Ş’nin Çanakkale Bayramiç ilçesi, Yanıklar köyü mevkindeki Feldspat Ocağı projesi ile ilgili “Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir” kararının iptali için Kaz Dağı Doğal ve Kültürel Varlıklarını Koruma Derneği ile 24 köylü tarafından açılmıştı. Dava dilekçesinde proje ile ilgili şu itirazlar gündeme getirilmişti:

1. Proje kapsamında kesilecek ağaç sayısı belirtilmemiştir. 
2. Ekolojik etkileşimler temel alınmamıştır,
3. Ormancılık çalışmaları üzerindeki olası etkileri sorgulanmamıştır.
4. Bitkisel toprağın depolanması bölümünde yer alan ifadeler ve iddialar bilimsel değildir,
5. Orman toprağının zarar görmesi nedeniyle oluşacak sera gazı emisyonları hesaplanmamıştır,
6. Proje civarındaki derelerin maden sahası ile olan bağlantısına hiç değinilmemiştir ve baraj ve göletlere su taşıyan derelerin ve bu derelerin kollarının bir kısmını, doğrudan maden sahası içerisinden beslenmektedir ve oluşacak kirliliğin bu baraj ve göletlere iletilmesi riski dosyada irdelenmemiştir.
7. Patlatma, kazı ve nakliyede meydana gelecek tozuma ve açığa çıkacak ağır metallerin yer altı ve yer üstü sularına karışması konusu irdelenmemiştir.
8. Bölgenin mevcutta yetersiz olan yer üstü ve yeraltı su kaynaklarının madencilik faaliyetlerinde kullanılacak olması, aynı zamanda hayvansal üretimde otlak olarak kullanılan alanların yok olması nedeniyle tarımsal üretimde; üretim miktarı, marka ve ürün kalitesinde olumsuz etkiler olacaktır ve gelir kaybı yaşanacaktır. bitkisel çeşitlilik açısından ülkenin ve dünyanın en zengin ürün desenine sahip olduğu,
9. Elma ve tüysüz beyaz şeftali yetiştiriciliğinde ve süt keçisi yetiştiriciliğinde ülkenin önemli merkezlerinden olan bölgede söz konusu ürünler olumsuz etkilenecektir.
10. Projenin bölgedeki diğer projelerle birlikte yol açacağı kümülatif etki değerlendirmesine yapılmamıştır.

BİLİRKİŞİ RAPORUNDAN

Dava sürecinde yapılan bilirkişi keşfinden sonra hazırlanan raporda da uzmanlardan bazılarının görüşleri şunlar idi;

Jeolojik ve Hidrojeolojik Açıdan; 

PTD raporunda dava konusu maden ocağı ile ilgili yukarıda açıklanan hidrojeolojik baskı ve etkilerin yeterince incelenmediği için projenin çevresel etkilerinin en aza indirilmesi yönünden yeterli olmadığı, söz konusu etkinliğin su kaynaklarına, doğal yaşama ve yerleşim yerlerine olabilecek olumsuz etkilerinin kabul edilebilir düzeyde olmadığı ve ekolojik yapıda kalıcı tahribata yol açabileceği kanaatine varılmıştır. Ayrıca dava konusu alanın Doğu – Kuzeydoğu tarafında hemen komsu alanda aynı şirket tarafından işletilmesi planlanan Halilağa Bakır Madeni entegre projeleri (“Halilağa Bakır Ocağı Kapasite Artışı, Cevher Zenginleştirme Tesisi ve Atık Depolama Tesisi”, Hacıbekirler Göletleri ve Kırma Eleme Tesisi, Hacıbekirler-1 ve 2 Göletleri ile Kocabaş Çayı Su Alma Yapısı ve İletim Hattı projeleri) bulunmaktadır. Özetle, ÇED alanının hemen bitişiğinde yer alan aynı firmaya ait önemli maden etkinliklerinin kümülatif etki olarak belirtilmemesi PTD’nin çok önemli bir eksikliği olarak değerlendirilmiştir.

Çevre Mühendisliği Açısından Değerlendirilmesi;

Toz kütlesel emisyon debilerinin hesaplanmaları yanlış yapılmıştır. Doğru hesaplama yapılırsa Yönetmelik esik değeri aşılacaktır. Projenin ülke ekonomisine katkıda bulanabilecek nitelikte olmadığı kanaatine varılmıştır.

Meteoroloji Mühendisliği Açısından Değerlendirilmesi;

Bölge rüzgarlıdır ve oluşacak toz ve partiküller proje alanı çevresindeki ağaç yapraklarına ve   ekolojik dengeye zarar verecektir.  Bölgeye ait, rüzgar değerleri ve analizi, rüzgar esme sayıları, tam olarak belirtilmemiştir.  Projenin hava ve su kirliliğine olumsuz etkisi olacaktır.

Biyoloji Disiplini Açısından Değerlendirilmesi;

Söz konusu faaliyet için ne kadar ağaç kesileceğine dair bir bilgi bulunmamaktadır. Ekosistem kontrolü ve habitat korunmasının sağlanabilmesi için, öncelikle arazide kesilecek ağaç sayısının belirlenip, kaybolacak flora ve fauna elemanlarının devamlılığının sağlanmasını amaçlayan kapsamlı tedbir planlamalarının yapılması gereklidir. Proje, flora-fauna ve ekosistem değerlendirmesi yönünden uygun değildir.

Ziraat Mühendisliği Açısından Değerlendirilmesi;

Civarda başka projeler de bulunması nedeniyle, projenin tarım alanları üzerindeki etkisi kümülatif bir şekilde daha detaylı olarak incelenmelidir. 

MAHKEME KARARININ GEREKÇELERİ

Dava sürecinde yapılan bilirkişi raporunu kararına esas alan mahkeme heyeti oy birliği ile yürütmeyi durdurma kararı verdi. Mahkeme “dava konusu ÇED Gerekli Değildir kararının verildiği alanda orman bakımından zararlı sonuçların ortaya çıkmayacağı ve maden işletim kuralları açısından proje tanıtım dosyasının bilimsel verilere uygun olarak hazırlandığı, proje kapsamında yapılacak faaliyetlerle yeraltı ve yer üstü suların zarar görebileceği, proje kapsamında yapılacak taşıma islerinde mesafelerin eksik olarak hesaplanmış olduğu, doğru hesaplama yapıldığı takdirde Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde yer alan eşik değerin aşılmıs olacağı ve böylece çevre kirliliğine sebep olunacağı, proje bölgesinin rüzgarlı bir alan olması nedeniyle oluşacak tozların ağaç ve bitkilere tutunarak zarar görmelerine yol açacağı ve projeye yakın konumda bulunan diğer proje alanları ile kümülatif etki değerlendirmesi yapılmadan proje tanıtım dosyasının hazırlandığı anlaşıldığından, Feldspat Ocağı projesi için verilen ''Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Gerekli Değildir'' kararının hukuka uygun olmadığı sonuç ve kanaatine varılmıştır” ifadelerine yer verdi. Mahkeme projenin uygulanması halinde çevresel etkilerinin telafisi güç veya imkansız olabileceği sonucuna vararak yürütmeyi de durdurdu.

Kararla ilgili açıklama yapan Kaz Dağı Doğal ve Kültürel Varlıkları Koruma Derneği mahkemenin “ÇED Gerekli Değildir” kararını da iptal etmesini beklendiğini belirterek, “Ayrıca Halilağa Bakır Madeni Projesi için de Danıştay’dan en kısa zamanda bir yürütmeyi durdurma kararı bekliyoruz” dedi.