Tarım arazileri üzerinde Çinli BYD için kaçak fabrika inşaatı

Ramis SAĞLAM
Manisa

Çin sermayeli otomotiv tekeli BYD, Türkiye’de yapacağı yatırımla ilgili olarak geçtiğimiz temmuz ayında Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile sözleşme imzalamıştı. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın da katıldığı bir törenle imzalanan anlaşmaya göre Manisa Organize Sanayi Bölgesi’ndeki (OSB) 7. etap ilave (genişleme) alanı BYD’ye verildi. Tahsis edilen alanda altyapı ve düzleştirme çalışmalarına başlandı. Alanının BYD firmasına tahsis edilmesi ve OSB alanının genişlemesine karşı açılan davalarda mahkemenin yürütmeyi durdurma kararı vermesine rağmen alanda çalışmalar devam ediyor.

Firmaya tahsis edilen alan bugün Türkiye’nin en önemli orman fidanlıklarından biri olan Muradiye Orman Fidanlığının hemen yanında bulunuyor. OSB’nin Gediz Nehri’ne yakınlığı dikkat çekerken alanın tarım arazilerinin üzerinde olması üreticileri endişelendirdi.

MURADİYE ORMAN FİDANLIĞI ETKİLENECEK Mİ?

1944 yılında Manisa-İzmir sınırında 1009 dekarlık alanda kurulan Muradiye Orman Fidanlığı, bugün ülkenin en önemli fidanlıklarından biri. Kapasitesi yıllık 5 milyon fidana ulaşan fidanlıkta, orman bitkileri ve sebze fidelerinin yanı sıra park, bahçe ve süs bitkileri de yetiştiriliyor. Fidanlığın adı daha önce de Alman Volkswagen firmasıyla anılmış, dava sürecinin sonucunda firma buraya fabrika kurmaktan vazgeçmişti.

Bölgenin fidan ihtiyacı için kurulan fidanlığın yanındaki tarım arazilerinin BYD’ye verilmesi Manisa’daki tarım üreticilerinde de kaygı yarattı.Üreticiler aynı zamanda sanayi atıklarının da fidelere zarar vereceğinden endişe ediyor. Ayrıca alanın Gediz Nehri’ne yakın olması nedeniyle sanayi atıklarının büyük bir çevre kirliliği yaratacağı vurgulanıyor. Gediz Nehri’nden beslenen her türlü tarım alanı ve canlı yaşamının da bu durumdan payını alacağına dikkat çekiliyor.

GİZLİLİK SÖZLEŞMESİ VAR

BYD Otomotiv Fabrikasının yapımı, Organize Sanayi Bölgesi’nin “gelişme alanı” içinde devam ediyor. BYD’nin 1 milyon 647 bin metrekarelik inşaat alanı “gizlilik sözleşmesi” doğrultusunda “yasak” bölge ilan edildi. Temeli atıldıktan sonra 6 ay içinde fabrikanın tamamlanacağı ve 2026 yılında elektrikli otomobil üretimine başlanacağı belirtiliyor. 

BİRİNCİ SINIF TARIM ARAZİLERİ OSB OLDU

Manisa Organize Sanayi Bölgesi halihazırda tarım arazileri üzerine kurulu. Genişletilerek BYD’ye tahsis edilecek alan da verimli tarım arazisi. Manisa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma ve Çevre Derneği Kurucu Başkanı Abdülkadir Hasbutçu ile alanın BYD firmasına verilmesine yönelik gelişmeleri konuştuk. 

Organize sanayi bölgeleriyle çevrilen Manisa’da tarımın olumsuz etkileneceğini belirten Hasbutçu, sadece tarım alanları değil fidanlığın da bundan etkileneceğini, birinci sınıf tarım arazisi olma özelliğine sahip olan fidanlığın, 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu’nca ‘büyük ova koruma alanı’ kapsamında olduğunu ve çevresine OSB yapılmaması gerektiğini söyledi.  

TARIM ALANLARI VE ÇEVRE TEHLİKE ALTINDA

Manisa Organize Sanayi Bölgesi (MOSB)  7. etap ilave alanındaki yol açma, arazi düzleme, yüksek gerilim hattı kurma gibi her türlü çalışmanın durdurulması gerektiğini belirten Hasbutçu, “Ağır iş makinelerinin çalışmalarının son hızla sürdürülmekte” olduğunu söyledi. 

Alanın Manisa büyük ova koruma alanında kalan bölgenin, ‘kuru-sulu mutlak tarım arazisi, dikili tarım arazisi ve zeytinlik’ sınıfındaki, tarımsal üretim için en uygun ekolojik şartları taşımasıyla bilindiğini aktaran, Hasbutçu, “Yılda iki kez ürün alınan tarım alanlarına büyük zarar verildi. Halen de zarar verilmeye devam edilmekte, imar planları yapılmakta ve ÇED süreci sürdürülüyor. Bu alanın MOSB 7. kısım genişleme alanı olarak belirlenmesi tarım arazilerinin tarımsal üretim amaçlı korunması ilkesi ile çelişmekte ve çevre açısından büyük riskler taşımaktadır” dedi. 

Genişleme alanının Gediz Nehri’ne yakınlığına dikkat çeken Hasbutçu, “Burasının sanayi olması, çevre kirliliğini doğrudan artıracaktır. Ayrıca, Manisa Şehzadeler ve Yunusemre ilçelerinde OSB’ler bulunuyor ve oradaki çevreler de artık yeni bir OSB’yi kaldırabilecek durumda değil. Bir yandan da merkezde OSB’ler büyütülmemeli, yenileri de kurulmamalıdır” çağrısını yaptı. 

MOSB MÜDAHİL OLDU

Alanın Manisa büyük ova koruma alanı kapsamında olduğunu yer seçimi komisyonunun, genişleme alanı olarak Muradiye Fidanlığı çevresini seçmesinin hukuka aykırı olduğunu söyleyen Hasbutçu, “Çünkü orman fidanlığının bitişiğinde olan bölgeye fabrika kurulması için ilde fabrika kurulacak başka bir alan olmaması lazım. Bunun yanı sıra koruma kurulunun yeri uygun görmesi ve toprak koruma projelerine uyulması gerekiyor” dedi. Hasbutçu, OSB’nin tümünün tarım arazileri üzerine kurulduğunu, şimdi genişleyecek alanın da tarım arazileri üzerinde olduğunu vurguladı.

Çevre derneği olarak Tarım ve Orman Bakanlığı’na dava açtıklarını belirten Hasbutçu, Manisa Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğünün de müdahil olduğuna dikkat çekti. Hasbutçu, “Davada öncelikle yürütmelerinin durdurulmasına ve daha sonra da verilen ‘makam olurunun’ iptaline karar verildi. Manisa 2. İdare Mahkemesinin bu kararına davalılar ve MOSB’nin yaptığı itirazlar İzmir Birinci idare mahkemesi tarafından reddedildi. Bu kararlar davanın diğer taraflarının yanında MOSB vekiline de tebliğ edildi. Ayrıca Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına da aynı nedenle açılan davada yine yürütmeyi durdurma kararı verildi” dedi. 

ÇİNLİ BYD FİRMASINA KOLAYLIK SAĞLANDI 

Manisa OSB’nin genişlemesine ilişkin yürütmeyi durdurma kararı alındığının altını çizen Hasbutçu, “Çinli Firmaya kolaylık sağlayabilmek için Organize Sanayi Bölgeleri Uygulama Yönetmeliği’ni bile değiştirdiler. Firma ile sözleşme yapmadan önce 5 Eylül 2024 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan değişiklik ile 1/5000 ve 1/1000 ölçekli imar planlarında sanayi alanı olarak belirlenmiş yerlerde, yer seçimi yapılmadan OSB kurma olanağı getirildi ve OSB’lerin kuruluşu kolaylaştırıldı” ifadesini kullandı.

BREZİLYA’DAKİ İŞTİRAKİNDE KÖLELİK DÜZENİ

Firma Türkiye'deki fabrikası henüz tamamlanmadan iş ilanlarını açmıştı. AA'nın derlemesine göre BYD Avrupa'nın resmi LinkedIn hesabında, Türkiye'de İstanbul ve Manisa için iş ilanları çıktı. Markanın iş ilanlarında, Manisa için "işe alım uzmanı, İK yöneticisi, kıdemli danışman, iş sağlığı ve güvenliği mühendisi ile bordro uzmanı" alanlarında pozisyonları başvuruya açtığı görülüyor.

Firmanın Brezilya’daki iştiraki BYD Auto do Brasil’e ait inşaatta taşeron şirket Jinjiang Construction işçilerinin şiltesi olmayan yataklarda uyudukları ve her 31 işçiye yalnızca bir tuvalet düştüğü, ayrıca Çin’den gelen işçilerin pasaportlarının alındığı ve işverenlerin ücretlerin yüzde 60’ına el koyduğu, kalan ücretin ise Çin para birimi olarak verildiği bilgisi paylaşılmıştı.

MANİSA’DA ÇİN SOKAĞI HAZIRLIKLARI

Yapılan anlaşma sonrası açıklama yapan Manisa Büyükşehir Belediye Başkanı Ferdi Zeyrek, yatırımla birlikte yaklaşık 3 bin Çinlinin Manisa'ya çalışmaya geleceğini, daha sonra Manisa'ya yerleşeceklerini söylemişti. Zeyrek çalışmaya gelen işçiler için bir Çin sokağı kurulacağını anlatarak, "Manisa'da kazanılan paranın Manisa'da kalmasını istiyorum. Bunun için bazı altyapıları oluşturmak gerekiyor. Öncelikle yeme ve içme altyapısını, sosyal hayat altyapısını, kültürel altyapıyı ve nitelikli barınma ihtiyacı altyapısını sağlamamız gerekiyor" ifadelerini kullanmıştı.

YILDAN YILA BÜYÜDÜ

22 yıllık bir şirket olan Çinli tekel BYD, Bugün Çin’in en değerli otomotiv tekeli. Ayrıca Şili’de lityum yataklarını ele geçiriyor; Çin’de, Hindistan’da, Güney Kore’de, Hong Kong’da, Tayvan’da 130 bin işçiye üretim yaptırıyor. Şimdi de Türkiye’ye fabrika kuruyor. Ayrıca bugün küresel elektrikli otomobil piyasasının yüzde 21’ine hakim. 2019’da yüzde 1.3 kâr marjı olan firmanın, 2020’de 2.7, 2021’de 1.4, 2022’de yüzde 3.9 olan kâr marjı 2023’te yüzde 5’i gördü. Şirketin 2023’te elde ettiği net kâr 4.2 milyar dolar ile rekor kırdı. Çin ekonomisinin yüzde 5.2 büyüdüğü yıl BYD’nin net kârı yüzde 80 arttı.