Ders kitapları ve yasaklar üzerine

Eğitim öğretimin en önemli araçları olması gereken ders kitaplarındaki metinlerle ilgili tartışmalar sürüyor. Ders kitaplarında özellikle ülkemiz edebiyatının güçlü kalemlerinin yapıtlarının açık ve kapalı yollarla yasaklanması, metinlerinin eksiltilerek ya da değiştirilerek yayınlanması da… En son, Edip Cansever’in Masa da Masaymış şiirinden bira sözcüğünün geçtiği dizelerin atıldığı, Melih Cevdet Anday’ın şiirindeki “tanrı” sözcüğünün “Allah” olarak değiştirildiği ortaya çıktı.
Düşünüyorum da, daha kim bilir nelerle karşılaşacağız. Yapıtlarımızın kısaltılarak, özetlenerek alınması; yazarın bundan haberdar edilmemesi gibi uygulamaları saymıyorum bile… Söyleşi için gittiğim okullarda, öğrenciler kitaplarını getirip gösterince haberim oluyor. Ne diyeceğimi bilemiyorum, ama hiç değilse, adlarımızı ve alıntı yapılan yapıtın adını yazmışlar, diyorum. Öyle ya özetleyen kendi adını yazma hakkını da bulabilir ya da kopya bir metin yazabilir... Bunun örneği de var üstelik… Geçtiğimiz yıllarda Türkçe kitapları üzerinde çalışırken inanılmaz bir örnekle karşılaşmıştım. MEB Komisyon tarafından hazırlanan İlköğretim Türkçe 7’de Serbest Okuma Parçası olarak verilen Gülgün Koçman’ın Sabah Olsaydı adlı şiiri; Ceyhun Atuf Kansu’nun Dünyanın Bütün Çiçekleri adlı güzelim şiirinin kötü bir kopyasından başka bir şey değildi. O metin hala kitapta duruyor mu bilmiyorum, ama bu kadar tanınan bir şiirin kopyasına - bilerek ya da bilmeyerek- kitapta yer veren komisyon üyelerinin Türkçe – edebiyat kitabı hazırlama cüretini kendilerinde nasıl bulduklarını da sorgulamadan edemiyorum…
Ders kitaplarındaki örtülü örtüsüz yasaklamalara dilde de rastlanmaktadır. Bunda kitapları hazırlayanların politik tercihleri belirleyici oluyor. Yazar ve parça seçilirken, çoğunlukla çağdaş ilerici yazarlara yer verilmiyor… Bu yazar ya da şairlerin yapıtları seçilse bile, önceki uygulamalardan ve yukarıdaki örneklerden de görüldüğü gibi kıta ya da dize eksiltilerek, sözcük değiştirilerek yer veriliyor. Yine, ders kitaplarını hazırlayan kişilerin siyasi görüşleri nedeniyle Türkçe, Türk Dili ve Edebiyatı kitaplarında yer alan şiir, öykü, roman alıntısı vb. okuma parçalarının, çoğunlukla geçmiş dönemdeki  yazarlardan seçilmesi sonucunda bu kitaplardaki metinlerde Osmanlıca ağır basmaktadır.
Öte yandan, ders kitaplarının anlatım dilinde, 12 Eylül döneminde ortaya çıkan Talim Terbiye Kurulu’nun sözcükler üzerindeki yasakçı tutumu etkili olmuştur. Anımsayalım. 1980’li yılların baskıcı ortamında MEB Talim  Terbiye Kurulu bir liste yayınlayarak “örneğin”, “yaşam”, “özgürlük”, “devrim” gibi yaygın kullanılan sözcüklerin de içinde olduğu 205 sözcüğün ders kitaplarında kullanılmasını yasaklamıştı. Bu sözcükler yerine Arapça, Farsça kökenli Osmanlıca sözcüklerin kullanılması istenmişti. (Bu yasaklamanın kaldırıldığına ilişkin herhangi bir yayın da yapılmadı bildiğim kadarıyla.) Benzer bir uygulamaya 100 Temel Eser Listesindeki kitaplarda da rastlanmaktadır. Seçilen kitaplar ya da metinlerin yüz yıl öncesine dayanması ya da yazarının yabancı sözcüklerle kuşatılmış Osmanlıca kullanmayı yeğlemesi sonucunda; çocuğun değil anlamak öğrenmek, okumakta ya da söylemekte bile güçlük çektiği sözcüklerle yazılmış metinlerle, yaşama ilişkin bilgi edinmesi, dilini sevmesi ve okuma davranışı kazanması beklenmektedir.
Bu yazıyı, 21 Şubat Uluslar arası Anadil Gününü, dillerin özgür olduğu bir dünya dileğiyle ve dil ustası Rıfat Ilgaz’a kulak vererek sonlandıralım:
“Önce türkülerimizi öğren, / Seni büyüten ninnilerimizi belle, / Gidenlere yakılan ağıtları… / Her sözün en güzeli Türkçemizde, / Diline takılanları ayıkla, / Yabancı sözcükleri at! / Bak, devrim, ne güzel! / Barış, ne güzel! / Dayanışma, özgürlük… / Hele bağımsızlık! / En güzeli, sevgi! / Sev Türkçeni, çocuğum, / Dilini sevenleri sev!”