İnsanın parazitlerle birlikte evrimi

Yüzyıllardır çeşitli canlılarla birlikte iç içe yaşıyoruz. İnsanların yerleşik hayata geçip topluluklar oluşturmaya başlaması, insanın insan olma süreci ve evrimi birlikte yaşamını sürdürdüğü canlıların da evrim süreçlerini etkiledi ve etkiliyor. Yüzyıllardır yararlı canlılarla birlikte yaşadığımız gibi çeşitli parazit canlılarla da birlikte yaşı-yoruz. İnsanın bitlerle ve kenelerle olan tarihi en az insanlık tarihi kadar eski. İnsanın bu parazitlerle ve onların taşıdığı hastalık yapıcı mikroorganizmalarla ilişkisi hâlâ dünya çapında büyük bir problem. Yazın sıcak havalarla birlikte artış gösteren ve bazı kenelerin taşıdığı mikroorganizmalar nedeniyle oluşan ve çok sayıda ölüme yol açan Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi vakalarını hatırlayın. Evrimsel tarihimiz kan emici bitleri diğer primat türleri (maymun vb. türler) ve bizden önce var olan diğer insan türleri ile paylaştığımıza işaret ediyor.
 Vücudumuzda bitler ve kenelerin dışında, akarlar (maytlar) da bulunmakta. Bunlardan en ünlüsü bilimsel isimleri çok tanıdık gelmese de hiç kuşkusuz Demodex folliculorum ve Demodex brevis. Hemen hemen her insanın bu akarları taşıdığı bilinmekte. Bu cinse ait akarlar, oldukça yaygın olarak görülen akne, rosacea (kırmızı yüz) vb. cilt hastalıklarıyla da sık sık anılıyor. Demodex cinsine ait akarların kıl foliküllerinde ve insanların ciltlerindeki yağ bezlerinde yaşadığı biliniyor. Akarlar, tıpkı keneler gibi eklembacaklılar sınıfına dahil canlılardır. Birçok farklı çevrede yaşayabiliyor oluşları  ve küçük boyutları nedeniyle diğer canlılarca farkedilmemeleri onların muazzam çeşitliliğini açıklamaktadır.  
Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) dergisinin erken baskı kısmında yayınlanan araştırma Demodex cinsi akarların insan evrimi ile olan ilişkisine ışık tutmakta1.  Araştırma için dünyanın farklı coğrafi bölgelerinde yaşayan yetmiş insandan örnekler alınarak, bunlardan elde edilen 241 akarın mitokondriyal DNA dizisindeki farklılıklar karşılaştırılarak bu akarların aile ağaçları ortaya çıkarılmış.  Bundan önceki çalışmalar Demodex türlerinin ilk memeli türleriyle birlikte ortaya çıkarak çeşitlendiğini ve insanlar nereye giderse oraya taşınabildiğini göstermişti. Çalışmanın sonuçlarına göre farklı bölgelerde yaşayan insanların taşıdığı akarlar da farklı ve bu akarlar farklı bir bölgeye göç edildiğinde de kuşaktan kuşağa geçirilerek taşınabiliyor. Bir insandan diğer insana akar geçişi sık gözlenmediği ve bu geçişin genellikle aileler içinde olduğu ve yakın temas gerektirdiği de ortaya çıkarıldı. Çalışma bunlara ek olarak, Demodex folliculorum’un insan türü ile birlikte Afrika’da ortaya çıktığını ve buradan insan türü dünyaya yayıldıkça onlarla birlikte çeşitlenerek evrimleştiğini gösterdi. İnsan türünün evrimsel tarihini anlamak için bu parazitlerin evrimini incelemek oldukça önemli. Görüldüğü gibi insan evriminde kilometre taşı olan Afrika’dan göç bazı evrimsel olayların kayıtlarına bu canlıların evrimsel tarihinde de rastlamak mümkün.

1. Michael F. Palopoli, Daniel J. Fergus, Samuel Minot, Dorothy T. Pei, W. Brian Simison, Iria Fernandez-Silva, Megan S. Thoemmes, Robert R. Dunn, Michelle Trautwein. Global divergence of the human follicle mite Demodex folliculorum: Persistent associations between host ancestry and mite lineages. Proceedings of the National Academy of Sciences, 2015; 201512609 DOI