Tehlike altındaki gazeteciler için rehber

İktidar gazetecilere mesleklerini yaptırmamak için her yolu denese de onlar yine alanlarda, saldırı altında, çok zor koşullarda bize haber vermek için çabalıyorlar. Ve ülke, içindeki ve çevresindeki savaşlar nedeniyle haberciler için belki de hiç olmadığı kadar tehlikeli bir yere dönüştü, dönüşmeye devam ediyor. Gazetecileri Koruma Komitesi (CPJ) bu koşullar altındaki gazetecilerin neler yapması gerektiğine dair “Gazetecinin Güvenlik Rehberi: Değişmekte Olan Tehlikeli Bir Dünyada Haber Takip Etmek”  başlıklı bir rehber yayınladı, birkaç hafta önce Gazeteci Şafak Timur tarafından Türkçeye çevrildi. Rehber, silahlı çatışma, organize suçlar ve yolsuzluk, toplumsal olaylar ve çalkantılar, doğal afetler, salgın hastalıklar, kitlesel felaketlerde gazetecilere hayatta kalma ve işlerini yapabilme konusunda çok kilit öneriler sunuyor. Yalnızca bu olaylarla da sınırlı değil, Türkiye gibi bir ülkede gazeteciler rutin haber takibi yaparken bile ciddi riskler altındalar. Tecrübe, dayanışma elbette çok önemli ama ne kadar tedbirli olduğumuzu gözden geçirmekte fayda var.

Her şeyin başı iyi bir hazırlık. Haber yapacağı konuyla ilgili hazırlık yapmak zaten gazeteciliğin olmazsa olmazı ancak yeterli değil. Eğer bulunduğunuz yerden başka bir yerde haber takibi yapacaksanız orası hakkında da bilgi sahibi olmanız, bir yere ilk kez gidecekseniz deneyimli meslektaşlarınızla birlikte hareket etmeniz yararlı olabilir. Haber Nöbeti’nde gazetecilerin çalışma koşullarını görmek için Nusaybin’e gittiğimde, ilçe büyük bir yürüyüşle bodrum katlarındaki yaralıları kurtarmak için Cizre’ye ulaşmaya, polis ve jandarma ise bunu önlemeye çalışıyordu. Bildiğim bir yer olmadığından ortalık karıştığında nereye kaçacağımı kestirmeye çalışıyordum, yanımdaki bir gazeteciye elimle işaret ederek, “Bu tarafa doğru kaçsam nasıl olur?” diye sordum, o da bana “Aman ha, orası Suriye sınırı, mayınların hedefi olma” dedi. Gerçi günün ilerleyen saatlerinde gazdan kaçarken kendimi yine Suriye sınırında, tarlalarda buldum ama en azından yanımda güvenebileceğim, deneyimli bir gazeteci vardı. Bu arada iktidarın su gibi para akıttığı bir medya kuruluşu için çalışan iki gazeteci o gaz bombaları altında maskesiz, üzerlerinde yalnızca basın yazan fosforlu bir yelekle motosiklet üzerinden çekim yapmaya çalışıyorlardı. Gaz bombalarının hedefi olmaktan da kurtulamadılar. Çalıştığınız kurumun yandaş olmasına güvenmeyin, iktidar genel olarak gazeteci sevmiyor. 

Basın kartınızın olması elinizi güçlendirir. Gerçi bizde artık iktidarın elinde bir sopaya dönüştü. Kızdığı kurumun çalışanlarına mesaj atıp basın kartlarını iptal ediyor. Pek çok gazeteci basın kartı olmadığı için haber izleyemiyor. Sendikaya üye olursanız uluslararası basın kartı alma şansınız var. Hiçbiri yoksa da bu tür riskli durumlarda kurumlar çalışanlarına antetli kağıda basılı bir görev yazısı verebilirler. Çalışanların güvenliği onların sorumluluğunda, bu konuda etik davranmalılar. Evrensel gazetesi Mersin Muhabirleri Cemil Uğur ve Halil İbrahim Polat Eylül’de Abdullah Öcalan için başlatılan Özgürlük Nöbeti’ni izledikleri için 16 gün gözaltında tutuldular, ardından serbest bırakıldılar. Cemil Uğur 6 Ekim’de yeniden tutuklandı, iki gazeteciye de dava açıldı. Devlet gazeteci sevmemekle kalmıyor bazı durumlarda peşini de bırakmıyor. İlk gözaltına alındıklarında polisler gazetenin onları desteklemediğini, kimsenin arayıp sormadığını söylemişler. Oysa bu süreçte bizim Genel Yayın Yönetmeni Fatih Polat’ın saçları ağardı. Bazı gazetelerin çalışanları gözaltına alındığında haberini dahi yapmadıklarını unutmadık ancak dayanışma eskisinden daha güçlü. Bu dayanışmanın bir parçası olmak size kendinizi daha iyi ve güvende hissettirir. 

GEREKSİZ RİSKLERDEN  KAÇINMAK GEREK
Haber takibi sırasında ya da olası bir gözaltı durumda bilgilerinizin güvenliğini sağlamak en önemli problemlerden biri. Yalnızca kendinizi değil, haber kaynaklarınızı, birlikte çalıştığınız arkadaşlarınızı da riske atabilirsiniz. Son dönemde bilgi güvenliği eğitimleri veren sivil toplum kuruluşları var, bunlara katılıp neler yapmanız gerektiğini öğrenmek en iyisi. İmkânınız yoksa en azından telefonlarınızın dinlendiğini, yerinizin tespit edilebildiğini aklınızdan çıkartmadan hareket etmeli, en basitinden VPN kullanmalı, verilerinizi güvende tutacak yedekleme yöntemleri hakkında bilgi sahibi olmalısınız. 

Diğer bir önemli konu da sosyal medya kullanımı. Gözaltına alınan gazetecilerin sosyal medya hesaplarının incelenmesi ve bunlardan suç üretilmesi rutin bir uygulamaya dönüştü. Bu dönemde suçlu olmak için gözünüzün üzerinde kaşınızın olması yeterli ama riskli bölgelerde çalışıyorsanız sosyal medya mesajlarınızda dikkatli olmanızda yarar var. Paylaştığınız bir fotoğraf ya da üstüne yazdığınız bir cümle yüzünden aylarca cezaevinde kalabilirsiniz. 

Unutmamak gerekir ki en hayati şey güvenliğiniz, gereksiz risklere girmekten kaçının. CPJ’nin 1993’te basılan ilk rehberinde Associated Press Haber Ajansının eski Ortadoğu Muhabiri Terry Anderson, “Her zaman, sürekli, sürekli, her dakika fayda zarar değerlendirmesi yapın. Ve huzursuz hissettiğiniz bir noktaya geldiğiniz anda, oradan çıkın, terk edin, gidin. Değmez” demiş ve eklemiş “Ölmeye değecek bir haber yok.”

Kendinizi yalnızca fiziksel olarak değil ruhen de korumalısınız. Stresli olayları art arda takip etmenin getireceği duygusal bedeli düşünmekte de fayda var. Bu pek çok gazeteciye şu ortamda lüks gibi gelebilir. Bir süre uzak kalma, dinlenme şansınız yoksa en azından duygularınızı paylaşarak, destek alarak rahatlamaya çalışmak gerek. Gazetecilerin olayların yalnızca tanığı değil mağduru olduğu da unutulmamalı. Gazeteci örgütleri travma sonrası stres bozukluğu yaşayan gazetecilere destek olmak için bu konuda çalışan diğer sivil toplum kuruluşları ile işbirliği yapabilir. 

Sonuç olarak bunları tali konular olarak görmemek gerek, başımıza gelmeden önce önlem almalıyız ve çoğu yazıyı bitirirken söylediğim gibi birlikte mücadele etmeliyiz. Son söz yine rehberden: “Gazeteciler bugün her yerde kendilerinin ve birbirlerinin arkasını geçmişte olmadığı kadar çok kollamak durumunda”